Dağıstan

Dağıstan Kafkas cumhuriyetleri arasında nüfus ve yüzölçümü bakımından en büyük cumhuriyet olarak kabul edilmektedir.

20 Ocak 1921’de SSCB‘ye bağlı olarak Dağıstan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adıyla kurulmuştur. 1991’de Sovyetler Birliği‘nin dağılmasından sonra, Rusya içinde Dağıstan adını almıştır.

Rusya Federasyonu’nun Avrupa‘daki kesiminin güneyinde yer alan Dağıstan, Kafkas Dağları‘nın kuzey yamacının en doğu ucundan 50.278 km² bir alanı kaplamaktadır. Güney ve batısı Güton dağında 3646 metreye, Bazardyuzu (Pa Dağı’nda da 4480 metreye ulaşan Kafkas Dağları’nın ana doruk hattıyla çevrili olarak bilinmektedir.

Dağıstan Sınırları

Doğusunda Hazar Denizi, kuzeyinde Kalmuk Özerk Cumhuriyeti, batı ve kuzeybatısında Çeçenistan ve Kuzey Kafkasya, güneybatısında Gürcistan ve güneyinde de Azerbaycan yer almaktadır.

Dağıstan doğudan batıya 200, kuzeyden güneye 400 kilometre kadar uzunluğa sahiptir. Başkenti Mahaçkala şehridir. Diğer önemli şehirler Derbent, Kızılyar, İzberbaş ve Buynak olarak kaydedilmiştir.

Dağıstan adı bir kavmi değil, coğrafi-topografik bir anlam ifade etmektedir. Rusça ‘da ‘Dağlar Ülkesi’ anlamına gelmektedir.

Dağıstan Coğrafyası

Dağıstan coğrafi açıdan beş bölgeye ayrılmaktadır; birinci bölgede Kafkas Dağları ve Dağıstan iç platosu yer almaktadır. Dağlar arasından Hazar Denizi‘ne akan Sulak, Samur ve Kurak gibi ırmaklar buralarda derin vadi ve uçurumlar meydana getirmektedir.

Kafkas Dağları’nın genellikle güneye bakan yamaçlarında yağış az olarak bilinmektedir. Bu yüzden bazı bölgelerde bitkisel olmadığı kaydedilmiştir. İkinci bölge, birinci bölgenin kuzeyinde yüksekliği 920 m’ye ulaşan ve çıkıntı tepelerinden oluşan ikinci bir dağ kuşağından oluşmaktadır.

Bu bölge kuzey ve kuzeybatıdan esen rüzgarlar sebebiyle oldukça yağışlı olup, sık ormanlarla kaplı olduğu bilinir. Dağlar ile Hazar Denizi arasında kalan dar kıyı düzlüğü ise üçüncü bölgeyi oluşturmaktadır.

Dar boğazlardan çıkıp yayılan ırmaklar tarafından kesilmektedir. Petrol ve Doğalgaz yatakları barındıran bu ovanın genişlediği yerde başlayan dördüncü bölge alçak ve bataklık ovalar ile Terek ırmağı deltasından oluşmaktadır.

Deltanın hemen ilerisinde uzun ve kumluk Agragan Yarımadası başlamaktadır. Son olarak Terek ‘in hemen kuzeyinde kumullarla kaplı Nogay Bozkırları beşinci bölgeyi oluşturmaktadır. Bu bölgenin iklimi ise sıcak ve kuru olup, bitkisel hayat yarı yarıya çöl özellikleri göstermektedir.

Dağıstan ülkesinin başlıca ırmakları, Gazi Kumuk, Kara, Avar ve Andi Koysu akarsularının birleşmesinden oluşan ve Mohaçkale’nin kuzeyinde Hazar Denizi‘ne kavuşan Sulak, daha kuzeyde Çeçenistan‘dan gelen Terek, güneydoğu istikametinde akarak aynı şekilde Hazar’a kavuşan Samur olarak bilinmektedir.

Genellikle dağlara paralel olarak akan bu ırmaklar 1.000 metreye varan derinlikte ve genişlikte kanal ve mecralar oluşmakta, Dağıstan’ın yer şekillerinin oluşmasında önemli rol oynamaktadır.

Kuma ile Terek arasında birçok tuz gölü ve bataklık bulunmaktadır. Terek ile Sulak arasında yer alan ve kumsallarda kaybolan Aktaş, Yarıksu, Yaman su ve Aksay çaylarından günümüzde tarım alanı olarak yararlanılır. Sahil boylarına nispeten yüzeyi biraz yüksek olan kuzeybatı bölgeleri hariç olmak üzere, bu düzlüğün iklimi son derece kuraktır.

Düz, ırmaktan ve ormandan mahrum, yağmursuz ve kuzey rüzgarlarına açık olan daha kuzeydeki bölgede sıcaklık yazın 40 derecelere kadar çıkarken, kışın ise sıfırın a altında 40 dereceye kadar düştüğü bilinmektedir.

Dağıstan’da Ekonomi

Tarım, Terek boyunda ve yapay sulama yöntemi ile güneybatı kısmında yapılmaktadır. Diğer kısımlarda çeşitli Türk boyları göçebe halinde yaşamaktadır ve hayvan beslemektedir. Sahil boyunda ise balıkçılık ile uğraşılmaktadır.

Dağıstan’ın nüfusu 14 Ekim 2010 itibarıyla 2.910.249 olarak kaydedilmiştir. Türk halkları olan Kumuklar, Azeriler ve Nogaylar nüfusun %21’ini oluşturur. Ruslar ‘ın toplam nüfusa oranı %4’e inmiştir.

Bu azalmaya karşılık nüfus artış hızının sürmesindeki en önemli sebep, 1990’lı yılların başından beri eski Sovyet toprakları üzerindeki bütün cumhuriyetlere zamanında çoğu ekonomik sebeplerden göçmüş bulunan Dağıstanlılar ‘ın yeniden kendi ülkelerine dönmeleri olarak gösterilmektedir. Rusya, Ukrayna ve Orta Asya cumhuriyetleri dağılmayı izleyen yıllardan beri çeşitli sebeplerle onları kendi sınırlarının içlerine çekilmeye zorlamışlardır.