Karluk Hanedanlığı

Karluklar Kadim Türk çağlarında kurulmuştur ve Karluklar “Üç Oğuz” yani “Üç boy” olarak da bilinmektedir.

Türkçe anlamı “karlık” (kar yığını) olan Karlukların Türk soyundan geldiği ve bir Gök-Türk boyu olduğu Çin kaynağında (T’ang-shu) belirtilmiş ve oturduğu saha olarak Altaylar ‘ın batısındaki Kara-İrtiş ve Targabatay havalisi belirtilmiştir. Karluklar burada üç kabileden kurulu bir birlik halinde bulunmuştur.

Daha İstemi zamanında Türk hakimiyetinin Hazar’ın kuzeyi ve Maveraünnehir‘e doğru genişlemesinde büyük rolleri bulunmaktadır. 630-680 yılları arasında, diğer Türk boyları gibi kendi başlarına buyruk olarak zaman zaman Çin’e karşı geldikleri bilinmektedir

Karluk Hanedanlığında Kuruluş ve İlerleme Süreci

On Oklar soyundan gelen Karluklar Türgiş Devletini bertaraf ederek Batı Türkistan’da devlet kurmuştur. Karluklar Talas Savaşına kadar Karluk Devleti olarak bilinmiştir. Daha sonra Karahanlılar olarak anılmışlardır. İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devleti olarak bilinir. Divân-ı Lügatit-Türk‘te; Göçebe Türklerden bir bölük adı olarak geçmektedir.

640-682 yılları

Kaynaklarda üç kabileye ayrılan Karluklar ‘ın ilk defa Altay Dağları‘nın güney batısında ve Beşbalık‘ın kuzey batısındaki topraklarda yaşadığı görülmektedir. 627 yılı dolaylarında Sir Tarduşlar‘ın Doğu Göktürk Kağanlığı topraklarına göçüyle, onlardan boşalan Tanrı Dağları‘nın kuzeyindeki Tarbagatay bozkırlarına Karluklar yerleşmiştir. Daha sonra Kağanlığı ‘na isyan ederek kağanlığın zayıflamasına neden olmuşlardır.

640 sıralarında Tufan’ın kuzeyine kayan Karluklar, Çinliler tarafından mağlup edilmiş (650-654) P’ei-ting eyaleti (Dağları’nın kuzey sahası)’ne bağlanmıştır. Fakat her kabile kendi reisinin kontrolü altında kalmıştır. Bu haberi veren Çin kaynakları, 665’e doğru tekrar toparlanan Karlukların Çin nüfusundaki ne Batı ne Doğu Göktürk kanadına tabi olmaksızın yaşadıklarını belirtmektedir.

Bu dönemde devletin merkezi Balasagun olarak bilinmektedir. Önceden “Kül-Erkin” unvanını taşıyan Üç Karluk beyi bu tarihlerde “Yabgu” unvanını almış ve kuvvetli bir ordu komuta edilmiştir. Daha sonra Kapgan Kağan tarafından Kağanlığı ‘na bağlanan Karluklar, Çin’in teşvik ve tahriki ile Göktürklere karşı ayaklanarak şiddetli çatışmalara girmiştir. Karluklar bir süre Göktürk Devleti‘ne bağlı olarak yaşamışlardır.

Karlukların Yıkılışı

Uzun bir süre Çin‘e bağlı olarak yaşayan Karluklar ‘ın 682’den sonra yeni kurulan Kağanlığı ‘na bağlanmıştır. 711 yılından sonra Kapgan Kağan idaresine başkaldıran Karluklar, 714’te Çin İmparatorluğu’na bağlılıklarını sunmuştur. 720 yılına kadar Karluklar ile Göktürkler arasında mücadele devam etmiştir. Bilge Kağan‘dan sonra Göktürkler ‘in gücünü yitirmeye başlamasından sonra Uygurlar, Basmıllar ve Karluklar birleşerek Göktürk yönetimiyle ortak çatışmaya girilmiştir. Göktürk kağanını öldürdükten sonra Basmıllar ‘ın önderini kağan olarak seçmiştirler.

744 yılında da İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı tamamen yok etmiştirler. Aynı yıl Karluklar ve Uygurlar birleşerek Basmıllar ‘ın liderini öldürmüşler ve Uygur Kağanlığı bu sayede kurulmuştur. Ancak 746-747 yıllarında Uygurlara saldıran Karluklar yenilgiye uğrayarak türgişlerden yardım istemiştir. Tahminen 759 yılına kadar bazen kendi başlarına, bazen de Basmıllar ve Türgişler ile birleşerek Uygurlara saldırsalar da başarılı olamamışlardır.

751 yılında gerçekleşen Talas Muharebesi‘nde Abbasîlerin yanında yer almışlardır. 766 yılında, dağılan Türgişlerin önemli şehirlerini aldıktan sonra Batı Türkistan’da başkenti Balasagun olan bağımsız hakanlık kurulmuştur. İlerleyen yıllarda Kaşgar ve Fergana gibi önemli şehirleri ele geçiren Karluklar, Oğuzlarla birlikte Peçenekleri yenilgiye uğratmıştır.

791 ila 812 yıllarında gerçekleşen savaşlarda Uygurlara yenilerek bir kısım topraklarını kaybetmişlerdir. İlerleyen yıllarda kuzeyden Kırgızlar, doğudan Uygular ve güneyden de Abbasîler ile savaşlar sonucu Karluklar 9. yüzyılın ikinci yarısından itibaren zayıflamaya başlamıştır. 893 yılında Seyhun‘un doğusuna sefer düzenleyen Sâmânîler, Karlukları ağır bir bozguna uğratarak Talas‘ı ele geçirmiştir. Devamında Oğuzlar ve Yağmalarla savaşan Karluklar devleti, 943 yılında gerçekleşen Karahanlı saldırısında yok olmuştur.

Karahanlıların kuruluşu

Karluklar İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar ’ın kuruluşunda rol oynamışlardır. Uygurların 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılmasıyla Uygurlara bağlı yaşayan Karluklar diğer Türk boyları ile birleşerek merkezi Balasagun olmak üzere Batı Türkistan’da Karahanlı devleti kurulmuştur.

Devletin ismi kuvvetli “hükümdar” anlamına gelen Karahan unvanından gelmiştir. Devletin kurulma yıllarında İslamiyet Taşkent ve çevresinde yayılmıştır.

Moğol Egemenliği ve Beylik yılları

Devlet düzenini yıkan Moğollar sebebiyle, beylik düzeninde 1300’lü yıllara kadar gelinebilmiştir. II. Arslan Han zamanında Cengiz Han’ın egemenliğini kabul etmişlerdir. Cengiz’e itaat eden ilk Müslüman hükümdar olmakla birlikte, 1221’de ölen bu Karluk hanının oğluna da Öz kent şehri bırakılmıştır. Cengiz zamanı Moğol devleti idaresinde vazife almış Karluklar bulunmaktadır.