Anadolu Beylikleri

Anadolu Türkmenlerinin Anadolu’da devlet kurmaya başlaması 1071 Malazgirt Savaşı sonucunda olmuştur bu savaşla artık Türkler bu bölgede egemenlik hakkına sahip olup yerleşmeye ve beyliklere bölünmeye başlamışlardır. Anadolu Beylikleri İlk Dönem ve İkinci Dönem Anadolu Beylikleri olarak ifade edilirken ayrım yapılmıştır. Birinci Dönem Beylikleri olarak adlandırılanlar savaşın hemen ardından Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde kurulanlardır. Anadolu Selçuklu Devleti’nin zayıflamasının ardından yıkılmasıyla da hemen ardından kurulan beylikler ise İkinci Dönem Anadolu Beylikleridir. Anadolu Selçukluları dediğimiz bu devlet Anadolu’daki Türkmenlerden oluşmaktadır. Anadolu Selçukluları bu beylikleri kontrol altında tutuyor ve de sınırları güvenceye kavuşturuyordu.1243 yılında yapılan Kösedağ Savaşı’nda Moğollara karşı yenilen Selçuklu Devleti’nin sınırlar ve beylikler üzerinde hakimiyeti kalmadı diyebiliriz. Bu dönemde bir süre ilhanlara bağımlı kalan beylikler daha sonradan hakimiyetlerini kazandılar. Bu beyliklerden biri olan Osmanlı Beyliği ise sonradan tüm beylikleri hakimiyeti altına alarak 600 senelik bir hakimiyet sürdürdü bu topraklarda.

Anadolu beyliklerinde yönetim bir kişiye aitti o kişiye ulu bey adı verilir. Ulu Bey genellikle hanedana ait en yaşlı kişidir. Toprağı ekip biçen kişiler toprak sahiplerine bu ektiklerinin bir kısmını verirdiler aynı zamanda vergi de verirlerdi. Devlet de toprak gelirlerinin bir kısmını vakıflara bırakırdı. Ekonomin genel olarak esas kaynağı tarımdır. Özellikle tahıl, meyve ve pamuk bu alanın en büyük gelirini oluşturur. Verimli topraklara sahip olan Anadolu hayvancılık ve tarımın ana kaynağı idi. Denize kıyısı olan kentlerde ticaret hayatı oldukça gelişmiştir. Ahicilik; Osmanlıya Anadolu beyliklerinden kalan bir gelenektir. Her zanaatkar bir teşkilatın üyesi olduğundan devletin eli üzerlerindeydi hem onları kontrol etmek hem de kazançlarına sahip çıkmak için fiyat ve kalite kontrolü yaparlarmış.

Gündelik yaşamına baktığımızda beyliklerin; mülk sahibi olan insanların diğer insanlara göre çok daha özgür olduklarını söyleyebiliriz. Edebiyatta Aşık Paşa, Yunus Emre, Gülşehirli Şeyh Ahmed Anadolu Beyliklerinde yetişmiş sanatçılardandır. En çok sağlık alanında adından sıkça söz ettiren beylikler; hekimler sayesinde halkına sağlık hizmeti vermiştir. En önemlilerinden Hacı Paşa ünlü hekimlerdendir.

İlk Dönem Anadolu Beylikleri

Çaka Beyliği

İlk dönem beyliklerinden Çaka Beyliği Selçuklu komutanı ve denizcisidir.1071 yılındaki Malazgirt zaferi sonrasında Selçuk Bey’in başarılı olan komutanlara vadettiği topraklardan biri de İzmir çevresidir. Türk tarihinin de ilk donanmalarını oluşturduğu için oldukça önemli bir beylik ve komutandır. İlk Türk amiral olarak da kabul edilir Çaka Bey.

Ahlatşahlar Beyliği

Ahlatşahlar Beyliği, Şah-i Ermen veya Sökmenliler Beyliği ahlat merkezli olan içerisinde Van, Tatvan, Malazgirt, Muş ve Sason’u kapsayan beyliktir. Daha sonra Yabgulu Türkmenleri’nin de bölgeye gelmeye başlamasıyla Diyarbakır ve Musul’a kadar yayılmış bir beyliktir. Eyyubiler ve Artuklular ile birçok sorun yaşanmıştır. Köleliğin de olduğu bu beylikte daha sonradan Ahlat’ın Eyyubi hakimiyeti altına girmesiyle işler değişmiştir. Burada artık Eyyubi egemenliği bulunmaktadır. Selçuklu döneminin oldukça meşhur yapıtları arasında sayılabilecek ulu cami bu dönemde inşa edilmiştir. Esnaflık y ani Ahilik da önemli bir gelenek olarak bu bölgede yaşamıştır.

Artuklu Beyliği

Mardin ve çevresinde hakimiyet alanı bulmuş beylik bir Oğuz Türkmen Beyliğidir. İsmini de bir Türkmen Beyi olan Artuk bey’den almıştır. Önemli bir başarı olan Kudüs’ü alan Artuk Bey burada aynı yıl vefat eder. Malabadi Köprüsü de bu bölgede bulunan önemli eserlerdendir.

Danişmendli Beyliği

Merkezi Sivas olan beyliğin Farsçadaki anlamı bilge, bilgili adam demektir. Daha sonradan bu beylik 2. Kılıçarslan tarafından yıkılmıştır.

Dilmaçoğulları Beyliği, İnaloğulları Beyliği, Mengüçlü Beyliği, Saltuklu Beyliği, Çubukoğulları Beyliği, Tanrıbermiş Beyliği diğer bölgede kurulmuş hakimiyette bulunmuş ilk dönem beyliklerdendir.

İkinci Dönem Anadolu Beylikleri

Aydınoğulları Beyliği

Anadolu Selçuklu Devleti’nin çökmesinin ardından 14. Yüzyıl başlarında Aydın ve çevresine yerleşmiş bir dönem hayli etkili olmuş Türkmen beyliğidir. Devletin kurucusu Aydınoğlu Mehmed Bey; Germiyanoğlu Beyliği’nin sınırlarını genişletmekle görevlendirilmişti. Daha sonradan Bizans’tan da toprak almayı başarınca bu topraklar ve etrafında bağımsızlığını ilan etti.ve beyliğinin başkentini de Birgi yaptı. Daha sonra ödemiş, Sultanhisar ve İzmir’i de topraklarına kattı. Bizans’taki taht kavgalarıyla mücadele etmek zorunda kaldı. Osmanlı Devleti’nin hakimiyeti altına girmesi de oldukça geç olmuştur.

Candaroğulları Beyliği

Kastamonu ve çevresinde etkin bir hakimiyet kuran bu beylik özellikle Osmanlı Devleti’nin geliştirilmesinde önemli rol oynadı. Tersanesi ve donaması ile Osmanlı Donanması’na güç kattı.1291 yılında Şemseddin Yaman Candar tarafından kurulmuştur.

Canik Beylikleri

Bugünkü Orta Karadeniz ve Doğu Karadeniz çevresinde kurulan devletlerdendir. Sınırları tam olarak belli olmayan birçok ailenin yönetiminde olan beyliklerin toplamından oluşmaktadır. Taceddinoğulları Beyliği, Bafra Beyliği, Kubadoğulları Emirliği, Taşanoğulları Beyliği, Kutluşahlar Beyliği ve Hacıemiroğulları Beyliği bu kapsamda olan beyliklerdendir. Daha sonra Osmanlı devletine bağlı olmuşlardır.

Dulkadiroğulları Devleti (Beyliği)

Soyları gönümüze kadar devam eden bu beyliğin üyeleri merkezi Elbistan olmak üzere kurulmuşlardır. Oğuzların Bozok kolundandırlar. Zamanında Osmanlı devleti ve Memlükler arasında çatışmalara sebebiyet veren beylik Osmanlı’ya katılan son beyliklerdendir. Daha sonradan gelin gönderme vesilesiyle de aralarındaki ilişkilerini düzenlemeye çalışmışlardır. İlk kurucu reis Zeyneddin Karaca Bey’dir. Turnadağ Muharabesi ile Osmanlı devletine bağlanmıştır.

Germiyanoğulları Beyliği

Germiyanoğulları Beyliği Batı Anadolu’da Kütahya merkezli kuruşmuş bir beyliktir. Beyliğin ismi Farsça sıcak anlamına gelen germâ sözcüğünden türetilmiştir. Ilıcalar anlamına gelmektedir kelime anlamı olarak Türkmen ve Kürtlerin konfederasyonundan oluşan beylik Harzemli soyundan oluşmaktadır. Çeyiz olarak bazı topraklar Osmanlı’ya verilmiştir.

Karamanoğulları Beyliği

Resmi dili Farsça olan beylik daha sonradan beyliğin dilini Türkçe olarak değiştirmiştir. Afşar boyuna mensupturlar. Osmanlı Beyliği Karamanoğulları Beyliği’nden oldukça uzak kaçtığı dönemlerden sonra devlet güçlenince Karamanoğullarını kendine bağlar. Bursa’yı kuşatma altına alan Karamanoğulları Bursa’yı ele geçirememiş ancak şehri yağmalamışlardır. Varna zaferinden dönen 2. Murat Karamanoğulları üzerine sefer düzenledikten sonra bu beyliği Osmanlı topraklarına katmıştır.

Osmanoğulları Beyliği

Kurucusu Osman Gazi’dir. Oldukça çok uluslu bir imparatorluk haline gelen bir devlet yaratmıştır. Avrupa’ya Asya’ya kadar uzanan topraklara sahip olan Osmanlı; döneminin en güçlü imparatorluğu haline gelmiştir. Devlet ilk başta Bilecik ve Söğüt çevresinde örgütlenmişti. Diğer Anadolu beyliklerine göre oldukça küçük bir beylik olan Osmanlı Beyliği yavaş yavaş topraklarına diğer beylikleri katarak büyütmüştür sınırlarını sonradan da B Bizans da dahil olmak üzere Bizans’a kadar hakim olan devlet Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu’nu yıkmış, tarihte tüm hükümdarların sahip olmak istediği şehre hükümdar Fatih Sultan Mehmet sayesinde sahip olmuştur. Devlet Doğu ve Batı’ya ilişkin bir dolu kültürü barındıran bir ulus haline gelmiştir.

Ramazanoğulları Beyliği

Misis ve Adana yöresinde yoğunlaşan beylik 1514 yılında Osmanlı hakimiyeti altına girmiştir. Osmanlı ile sıcak ve iyi ilişkiler kuran beylik Yüreğir boyuna mensuptur. Bektaşi tarikatından gelen gelenekleri vardır. Günümüzde beyliğin yöneticilerinin uzak torunları Adana Mersin civarında yaşamaktadırlar.