Canik Beylikleri

13 ve 14. Yüzyıllarda Canik olarak adlandırılan bir beylik topluluğu bulunuyor. Bu topluluk Orta Karadeniz bölgesinde bir arada olarak varlığını gösterir. Dönemin gereksinimlerinden kaynaklı olarak birleşen tüm bu topluluklara Canik Beylikleri denir. Canik Beyleri aslında birçok devlete bağlı olarak yaşamlarını idame ettirirler. Yaşantıların bir bölümünde Osmanlı Devletine bağlı diğer bir döneminde ise Eretna ve Burhanneddin Devletlerine bağlı olarak sürdürür. Canik beylikleri toplamda 6 beylikten meydana gelir.

Canik Beyliklerinin İsimleri

• Taceddinoğulları Beyliği
• Bafra Beyleri
• Kubatoğulları Beyliği
• Taşanoğulları Beyliği
• Amasya Beyleri (Kutluşahlar) Beyliği
• Hacıemiroğulları Beyliği

Taceddinoğulları

Karadeniz kıyısında bulunan Bafra ile Ordu arasında yer alan bölgede Türkiye Selçuklu Devletini hüküm sürüyordu. Dönemde yaşanan sorunlar bu bölgede gerekli önemleri almaya sebebiyet verdi. Gerekli önemleri alamayan Türkiye Selçuklu Devleti güney kıyılarında Niksar’a kadar zayıfladı. Bu zayıflığın ardından Taceddinoğulları adında bir Türk Beyliği kuruldu. Niksar’da kurulması sebebiyle beyliğin merkezi olarak kabul gördü. Aynı zamanda Tacettinoğulları Beyliği ismini de kurucusu Taccetin Bey’den alır.

Tacettin Bey’in babası çok kudretli, cesur, mert ve milletini seven bir insandı. Beyliği kurmadan önce Tacettin Bey babası Doğancık Bey’den birçok konuda feyz aldı. Doğancık Bey, Anadolu’da kurulan İlhanlı beyliğinin hâkimiyetini yıkmak isterken nüfus mücadeleleri ile uğraşmak zorunda kaldı. Bu sırada Kürt beyleri, Taşan beyleri ve Emir Eretna beyleri ile savaşarak topraklarını korumak istedi. Doğancık Bey’in kurduğu beyliğinin nüfusu Niksar ve çevresini de ele alarak kuzeybatıda Kastamonu’ya kadar uzanıyordu. Kastamonu Emiri Süleyman Şahin ile Doğan Bey’in ikili ilişkileri de bu dönemde çok kuvvetliydi. Doğancık Bey 1345 ile 1347 yılları arasında vefat ettiği tahmin ediliyor. Babasının vefat etmesinin ardından asıl kurucu Taceddin Bey beyliğin başına geçti.

Taceddin Bey, Taceddinoğulları Beyliğinin başına geçtiği ilk yıllarda Şadgeldi ile birlik oldu. O dönemde Kadı olan Burhaneddin Ahmed büyük bir risk oluşturmaya başladı. Bu riski ortadan kaldırmak için Burhanaddin Ahmed’e karşı büyük bir hırsla ülkesini korudu. Aynı süreçte Trabzon Rum İmparatoru III. Aleskios, Türklerin bu gücünden etkilenerek içten içe korkmaya başladı. Taceddin Bey bunu gözlemleyerek 1381 yılında İmparatorun kızı Eudokia ile birliktelik yaşamak isteyerek evlendi. Türkmen Emiri Hacı Emirzade ordu vilayetlerinde bulunan yerlere savaş başlatsa da yenilerek öldürüldü. Bu fırsatı çok güzel şekilde kullanan Burhaneddin hem Niksarı hem de İskefser’i fethetti.

Bu süreçte Tacceddin Bey öldürüldü. Sonrasında Tacceddinoğulları Beyliğine oğlu Mahmut Bey geçerek Burhaneddin’e olan bağlılığını iptal etti. Bu yüzden elde ettikleri bütün toprakların geri iadesine talepte bulundu. Hemen ardından Niskar ve çevresinde Niskar’a tabi olan bütün beylikleri Mahmut Bey’e verdi. Ancak bir zaman sonra Mahmut Bey saf değiştirerek Osmanlı Devleti’ne sırtını yasladı. Osmanlı ile ittifak kuran Mahmut Bey’e de Burhanneddin tarafında karşı bir hamle yapıldı. Bu hamleyle beraber Taceddinoğullarından Alparslan devreye girmeye çalıştı.  Alparslan’ın devreye girmesiyle beraber iyice güçsüzleşen Mahmut Bey çareyi tekrar Burhaneddin ile antlaşmakta buldu. Bu durumdan hoşnut olmayan Alparslan’da Eretna ailesinde bulunan Feridun Bey ile anlaşarak Burhaneddin’e karşı durdu. Durumlar iyice karışınca savaş başladı ve Alparslan savaşta yenik düşerek öldü. Alparslan’ın yetiştirdiği iki oğlu Samsun ve bölgesindeki hâkimiyetlerine babasının izinden ilerleyerek devam ettirdiler.

Burhaneddin’in asıl amacı, Alparslan öldükten sonra var olduğu bütün toprakları kendi toprakları arasına katmaktır. Bu yüzden Yenişehir Kalesi’nin yanına bir kale inşa ettirdi. İçerisine Mahmut Bey ile sürekli sefere giden deneyimli askerler koyarak daha güçlü hale getirdi. Umduğu gibi Mahmut Bey bu kaleye karşı gelemeyip savunma durumuna geçti. Akkoyunlu hükümdarı Karayülük Osman tarafından 1398 yılında Kadı Burhaneddin’i öldürdü. Mahmut Bey bu dönemde Amasya, Sivas ve Tokat illerini ele geçirerek Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetine bıraktı.

Yıldırım Bayezid’in 1402 yılında Ankara Savaşı’nda büyük bir yenilgiye girmesiyle ortalık karıştı. Bu karışıklıkla birlikte Alparslan’ın oğlu Hasan Bey, Timur Hanın himayesi altında bağımsız olmak istedi. Bağımsızlıkla beraber Niksar ve Canik Beyliği topraklarından birkaçında hüküm sürmek için başa geldi. Hasan Bey, Osmanlı Devleti’nin geçirdiği bu dönemde tek başına kararlar aldı. Hasan Bey’in teknik zekâsı ve hırsı sayesinde birkaç anlaşmaya gidildi. Dönemde iyi bir noktada olan İsfender Bey’le anlaşıp topraklarını genişletmeye çalıştı. Bu iki hırslı adam birlikte ilerleyerek Bafra ve Samsun üzerinde ilerlemeye başladılar. Burada yapılan savaşlarda Samsun’da ki beyliklerdeki beylerini öldürerek büyük bir toprağa hüküm sürmeye başladılar. Bu sırada Osmanlı Hükümdarı Çelebi Mehmed, kendi çabaları sayesinde devleti şaha kaldırarak hâkimiyeti sağladı. Osmanlı’nın bu hareketi İsfendiyaroğullarından Samsun’u almaya da yardımcı olmuştur. Taceddinoğulları Beyliğinden Hasan Bey ile kardeşi Mehmed Bey Osmanlı ile ilişkilerinden dolayı toprak kaybı yaşamadı.

Taceddinoğulları Taht Geçişleri:

• 1348 yılında tahta ilk Taceddin bin Doğançık geçti.
• 1387 yılında tahta Mahmud Çelebi Bey geçti.
• 1398 yılında Osmanlı Hâkimiyeti’ne girdi.
• 1394 yılında tahta Alparslan bin Taceddin Bey geçti.
• 1402 yılında tahta Hasan Bey geçti.
• 1428 yılında Osmanlı Hâkimiyeti’ne girdi.
• 

Bafra Beyleri

Canik Beyliği arasında bulunan bu beylik Orta Karadeniz bölgesinde yerleşim sağlamıştır. 13 ve 14.yüzyılında birçok beylik ve derebeylikler kurulmaya başladı. Kurulan bu beylikler arasında Bafra Beyliği de yer alır. Canik beylikleri olarak bilinen bu toplulukta olan beyliklerin bazıları tam bağımsız bazıları ise kısmen bağımlık durumundaydı. Bu durumun yanı sıra güçlü beyliklerin yanına sığınarak kendi beyliklerini güçlü duruma taşırlar. Bafra beyliği de bu durumdan faydalanan beyliklerden bir tanesidir. Dönemin gereksinimlerini tam anlamıyla karşılayan bir olmayı beceren bir beylik olarak tarihe geçer. Bağlı olduğu güçlü beylikler, Kutluşahlar Beyliği, Candaroğulları ve Kadı Burhaneddin beylikleridir. Bafra Beyliğinin ne zaman kim tarafından kurulduğuna dair kesin bir bilgi yoktur.

Kubatoğulları Beyliği

Anadolu Selçuklu Devleti’nin tam anlamıyla yıkılmasının, bulunduğu topraklara yeni beyliklerin geçmesi gerekiyordu. Bunun gibi birçok durumdan faydalanan Kubatoğullar beyliği Samsun ve Kavak çevresinde kurulan bir Türk beyliğidir. Bulunduğu dönemde diğer Canik beyliği üyeleri gibi bazı büyük devletlerin hâkimiyeti altındadır. Bu devletlerin arasında en güçlü olan Osmanlı Devleti Samsun’u hâkimiyet altına almasıyla bu beyliği de hâkimiyetine aldı.

Taşanoğulları Beyliği

Taşanoğulları Beyliği, Samsun ve Amasya’nın Merzifon ilçesinin çevresinde yer edinmek istendi. 1350 yılında ise kurulan bir Türk beyliği olarak tarihe geçti. Taşanoğulları Beyliği ikinci beylikler döneminde kurularak Karadeniz çevresinde 48 yıl hüküm sürer. Havza, Vezirköprü ve Merzifon ilçelerini de elinde barındıran Taşanoğulları Beyliği, gün geçtikçe tarihte önemli roller almaya başlar. Trabzon ve çevresini ele geçirmede büyük katkısı olan Taşan Bey bu Türk beyliğinin kurucusudur. Daha öncesinde güçlü bir beylik olmak için Eretna Beyliğine tabi olur. 1366 yılında ise Taşanoğulları Beyliğini kurmak için Taşan Dağı’na yerleşirler. Taşanoğulları Beyliği adını yerleştikleri Taşan Dağı’ndan alır ve faaliyetlere burada başlar. Ardından Taşan Bey’in oğulları Ali, Hasan ve Şahin Bey bu beyliği Merzifon’da devam ettirirler. 1350 yılına geldiklerinde ise Canik Beyliği üyeleri gibi Osmanlı Devletine katılmak ister. En erken katılan beylik Taşanoğulları Beyliğidir. Taşanoğulları Beyliği 1398 yılının sonbaharına kadar varlığını devam ettirir ve yıkılır.

Amasya Beyleri (Kutluşahlar) Beyliği

Kutluşahlar Beyliği 1340 ile 1393 yılları arasında Amasya ve yöresinde hüküm sürerek yerleşen Türk beyliğidir. Bir dönem Tokat ilinde de hüküm süren bu beylik Anadolu Türkmenleri olarak da adlandırılır.

Amasya Beyleri (Kutluşah Beyliği) adını KutluŞah Bey’den alır ve yönetilir. Beyliği kurduktan sonra Eretna Beyliği ve Burhaneddin Devletine bağlılık için antlaşma sağlar. Bu bağlılık üzerine daha güçlü bir beylik haline gelir. Ardından 1981 yılında Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetine dâhil olur. Aynı Canik Beyliği’nin tüm üyeleri gibi Kutluşahlılar Beyliği’de bu konuda bağlılıklarını kanıtlarlar. Amasya yöresini 12 yıl boyunca Osmanlı Devleti valisi Ahmet Bey yönetir ve 1393’te topraklarına kabul etmek ister.

Kutluşah Bey aslında ilk başlarda Selçuklularda bulunan Taceddin Altunbaş’ın manevi oğlu ve kölesidir. Kutluşah Bey’ın ölümünün ardından oğlu Şadgeldi Bey beyliğin başına geçer. Oğlu Eretna Beyliğiyle siyası ilişkiler kurmaya başlar. Ardından Candaroğulları Beyliğinin kurucusu Celaleddin Beyazid’in kızıyla evlenerek aralarındaki bağı güçlendirir. Hükümdarlığını 1381 yılında ilan eden Burhaneddin Beyliğine karşı savaş başlatır. Fakat beklediği gibi gelişmeyen durumlar neticesinde Şadgeldi Bey savaşta öldürülür. Oğlu Ahmed Bey beyliğin başına geçerek yönetimi devralır. 1393 yılına gelindiğinde ise I. Beyazid ile girilen savaşta Kutluşahların egemenliği ellerinden alınır.

Hacıemiroğulları Türk Beyliği

Türkiye deki konumu olarak bazı illerde yerleşim yapmıştır. Bu illerdeki yerleşim yerleri sırasıyla Tokat’ın kuzeyidir. Bununla beraber Ordu, Samsun, Giresun’un doğusu ve Trabzon’un batısında yerleşim yeri edinmiş Türk beyliğidir. Bununla beraber Orta Karadeniz Bölgesi’ndeki birçok toprağı ele geçirerek hüküm sürmüş ikinci dönem Türk beyliğinde yer alır. Hacıemrioğulları Beyliğindeki insanlar Türkmen soyundan oluşmaktadır. Ağırlıklı olarak Türkmen olan bu kesim sınır boyunca yerleştirilen Çepni boyuna mensup insanlar barındırır.

Haciemiroğlu Beyliği 1301 yılında ilk olarak ortaya çıktığı kanıtlar arasına girdi. Fakat Hacı Bektaş Veli bu bölgedeki Çepni Oğuzlarını bölgeye yerleşmesi açısından Taşlıca köyüne yollar. Haciemiroğlu Beyliğindeki Türkmenlerin Maçka’ya kadar ulaştıkları tarihte yer ediniyor.