Göktürkler

Göktürkler İlk defa Türk adını alan devlet olarak bilinir. Bu yüzden Türk milleti üzerinde önemli etkileri yer alan milletlerden bir tanesidir. Bu kadar farklı bir yere sahip olması tabi ki de sadece Türk adını alması ile değil her ne kadar kısa dönem ayakta kalsalar bile yaptığı işler ile alakalı olmaktadır. Türklerin atlı uygarlıkları ya da bozkır uygarlığı ile beraber yerleşik uygarlık geçiş dönemlerine denk geldikleri süreçlerdir. Bu geçiş dönemi içerisine Türk boylarının başına geçebilecek özelliklere sahip olarak yer alan ve hüküm süren hakan sülalesi olarak da bilinir. 552 yılı içerisinde kurulmuş olan Türk devleti çok fazla ayakta kalmayı başaramamış 745 yılında yeniden yıkılmıştır. Bu 193 yıllık süreç içerisinde başa çok kişi gelmiş, birçok farklı yaptığı işlemler ile dikkatleri çekmeyi başarmışlardır.

Devlet olarak genel anlamda her ne kadar Orta Asya sınırlarına yakın olarak yer alan Ötüken ve çevresinde olsalar bile bir kısmı batıya, bir kısmı güneye gibi noktalara olan göçleri ile de bilinirler. Devlet başkanlarına verilen isimleri her ne kadar daha çok kağan olarak bilinse bile hakan soyundan gelenler için de tigin isimi verilirdi. Devletin ilk kuruluşu sırasında ismi geçen Bumin Kağan oluyor. Ülkenin her kesimini değil sadece doğu kesimine ait olan yönetim onda yer alıyordu. Batı kısımlarının yönetim işlemleri ile de kardeşi olan İstemi Kağan mevcut olarak devam ediyordu. Gelenek kısımlarına bakılacak olur ise kardeşi İstemi Kağan tek başına değil bir yandan da abisi Bumin yani doğu kanadına bağlı olarak yerini alıyordu. Her ne kadar günümüzde böyle durumlar pek yer almıyor olsa bile yine de o zamanlar önemli bir değere sahipti. Herkes kafasına göre kurallar çıkaramaz ve bir bağlılık içerisinde yönetimler devam ederdi.

O zaman içerisinde her ne kadar başta olan kişi öldüğü zaman yerine oğullarından en büyük olan ya da en vasıflı olan geçiyor olsa bile Bumin Kağan vefatından sonra bu gerçekleşmedi. Abisinin doğu kanadını yönettiği sırada batı kanadında görev alan İstemi kağan her tarafa hakim olmayı başardı. Göktürklerin kurulum aşaması sırasında her ne kadar tüm her şey Avarlara ait olsa bile kısa sürede bu durum değişti. Saltanatı bir anda etkili bir şekilde ellerinden alarak tüm çevrelerinde kendilerine ait devleti kurdular. Bu iki kağan ve bir de evlatları kısa sürede çevreye hakim olmayı başardılar. İran Sasani Hükümdarı olarak yerini alan Nuşirevan ile bir anlaşma yaptılar ve Çin ipek ticaret yollarını da bir anda ellerine geçirmiş oldular. Türk egemenlik durumlarının batı içerisinde yayılması ve Batı Türkistan içerisinde Türkleşme durumlarına kadar gitmesine yardımcı oldu.

5. yüz yıla ait olan ilk çeyrek kısımlarında durgunluk dönemine girerken, Kutluğ İlteriş Kağan ise zamanında yeniden bir canlanma dönemine de girdi. Fakat bu süreçler içerisinde Kağan zamanında meydana gelen durumlar çok hareketi ilerledi. Çin tehlikesi durumlarının olmasına ek batıdan gelen ve Sasani egemenliği için son vere bir Arap tehlikesi olması zamanları zorlayan nitelikteydi.
6. yüz yılın başlarına gelindiği zaman ise 706 yılı içerisinde Kapağan Kağan tarafından komuta edilmesi ile bilinen Tür ordusu, Çinliler ile mücadele sırasında onları yendi. Türk devleti bu esnada durumunu düzeltmeyi başarırken, batıda yer alan Kül Tigin ordusu ile beraber Buhara yakınlarına kadar da ilerlemeyi başardı. Bu sayede batı sınırları içerisinde Türkler Araplar ile karşı karşıya gelmiş oldu.

Kapağan Kağan 716 yılında hayata gözlerini yumması ile beraber oğullarına ek yeğenleri Bilge ve Kültigin aralarında bilinmez bir iktidar mücadelesi başlamış oldu. Yeğenler ile olan bu savaşı her ne kadar yeğenler kazanmış olsa bile ayrılıkçı olarak da bilinen Türk boyları yanı sıra Çinliler ile uzun bir süre uğraşılma zorunluluğu meydana geldi. 731 yılında Kül tigin hayatına veda ederken 734 yılında da Bilge Kağan hayatına veda etti. Geniş bir bölgeyi ele geçirebilmek adına güçlenmeyi başardılar. Arap baskısı içerisinde olan durum doğu sınırlarında da Moğol baskısının eklenmesi durumu ile iç ayrılıkların gelmesinin ardından Göktürk devleti yıkıldı ve sona erdi.