Mezopotamya Uygarlıkları

Mezopotamya; Dicle nehri ile Fırat nehri ortasında bulunan bu şehir de birçok topluluk (uygarlık) yer edinmiştir. Bunun başlıca sebepleri coğrafi konumu, topraklarının çok fazla elverişli olması, göç yollarına olduğu yakınlık, iklimin yaşama yardımcı olması, toprağın bol mahsül vermesi gibi birçok sebepten bu Mezopotamya topraklarını yerleşim yer i olarak kullanılmıştır. Bu bölgede yapılan arkeolojik çalışmalarda evlerin kerpiçten yapılma sebeplerinden de çok fazla kalıntıya ulaşılamamıştır. Bunun sebeplerinden biri ise bu verimli toprakların çok fazla istila edilmesidir.

Şimdiki zamanda bu bölgede Irak, kuzeydoğu Suriye, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve güneybatı İran devletleri yer edinmiştir. Fakat büyük bir bölümüne Irak sahiptir ve bu bölge petrol açısından çok zengindir.

Bu topraklar tarih boyunca fazla istilalar sebebiyle birçok mediniyeti kendi içinde geliştirmiştir ve Medeniyetin beşiği olarak da anılmaktadır. Sümerler, Akadlar, Elamlar, Babiller, Asurlar gibi birçok uygarlığa da zamanında ev sahipliği yapmıştır.

Sırasıyla Mezopotamya uygarlıkları şu şekildedir;

Milattan önce 4000 ve 2350 yıllarında Sümer Uygarlığı hükmetmiştir. Sonrasında Akadlar ve Elmalılar ele geçirmiştir.

Milattan önce 2350 ve 2150 yıllarında Akad Uygarlığı hükmetmiştir. Sonrasında Guttiler ele geçirmiştir.

Milattan önce 2000 ve 609 yıllarında Asur Uygarlığı hükmetmiştir. Sonrasında Medler ve Babiller ele geçirmiştir.

1900 ve 539 yılları arasında Babil Uygarlığı hükmetmiştir. Sonrasında Hititler ve Persler ele geçirmiştir.

Milattan önce 1400 yıllarında Elam Uygarlığı hükmetmiştir.

Sümerler

Milattan önce 4000-2000 yılları arasında Mezopotamya’ya yerleşim kuran Sümerler Dünyada bilindik en eski uygarlık olarak kabul edilmekte. Bu topraklarda olan sayısı bilinmeyen mediniyetlerin temeli Sümerlere dayanmaktadır. Sümerler bununla birlikte yazı ve astronomi konularında da ilkleri yapmıştır. Sümer uygarlığı izole bir grup tarafından oluşturulmuştur.

Bu topraklarda birçok uygarlık ve devletler kurulmuştur ancak Sümerler en bilindikleri ve öne çıkan bir uygarlıktır ve birçok temel bu dönemde Sümerliler tarafından atılmıştır. Yazı, dil, tıp, astronomi, matematik, din, fal, büyü ve mitoloji gibi örneklerde temeller atmış kendilerini geliştirmişler ve sonraki gelenlere miras olarak bunları bırakmışlardır. Nazar boncuğu gibi farklı inançlar da bu dönemlerde ortaya çıkmaya başlamıştır. Bunlara örnek evlilik yüzüğü ve ağaç süslemede verilebilir.

Hanedanlık kurulmadan önceki şehirler;

– Eridu

– Bad-tbira

– Larsa

– Sippar

– Şuruppak

Bunların dışında olan şehirler;

-Kiş              -Uruk

-Ur               -Nippur

-Lagaş         -Ngirsu

-Umma       -Hamazi

-Adap          -Mari

-Akşak         -Akkad

-İsin

Akadlar

Milattan önce 2334 ile Milattan önce 2150 yılı arasında kurulan Akkad İmparatorluğu veya Akad imparatorluğu olarakta bilinen bu uygarlık Sargon civarlarında kurulmuştur. Bu halkın kökenleri sami olarak bilinir. Sümerler Mezopotamya topraklarına geldiklerinde bu bölgede Samiler zaten bulunuyordu. İsmini ise agede olarak bilinen ilden almıştır.

Sargon akadlar için önemli bir isimdir çünkü bu uygarluğu kurucusudur. O dönemdeki bilgiler ve bulunan yazılar da Sargon hakkında bilgiler bulunmaktadır.

Sargon Dönemi

Şar Kişşati (Kiş Kralı) lakabını alan Sargon kurduğu uygarlığında hâkimiyeti sağlamış ve siyasi bütünlüğü düzenlemiştir. O dönemde uygarlığın doğusunda bulunan Elamlılar uygarlığı ile anlaşmalar yapılmıştır. Bu anlaşmalar sonucunda Akkadlılara doğudan gelecek olan saldırılara karşı kendini güvence altına almıştır. Kendine anlaşmalarla bu güvenceyi sağladıktan sonra Batı tarafına doğru akınlar düzenleme kararları almış, Amanos ve Torosların bulunduğu bölgeye kadar fethetmiştir. Bunun gibi büyük akınlar düzenleyen Sargonun toprakları batı taraftan Akdenize kadar boylu boyunca uzanmıştır. Sonrasında iki oğlundan biri olan Rimusa koltuğunu devretmiştir.

Naram Sin Dönemi

Dedesinin kendisine miras olarak verdiği bu uygarlığı hem koruyup hem de sınırlarını büyütmüştür. Sümerliler, Elamlılar ve Anadolu dâhil olmak üzere birçok akın düzenlemiştir. 17 farklı krallığa karşı savaştığı söz edilmektedir. Sonra oda oğlu olan Şar-Kali-Şarri’ye yerini devretmiştir. Fakat sonrasında çok büyük ayaklanmalar olmuş ve bölgeye çok fazla saldırılarılara maruz kalmıştır.

Sonrasında 4 kişinin kendini kral etmesi ve tahtın varisinin kim olduğu bilinmemekle beraber Akkadlar yıkılışa geçmiştir.

Asur Ve Babilk

Kuzey taraflarında Asurlular, güney taraflarında ise Babilliler 3. Ur salamanasarının yıkılması ardına siyasi olarak çok kuvvetlendiler. Öncesinde bölgede bulunan Hurri ve Amurrular toprakların hem nüfus olarak hem de kültürel açısında büyük ölçüde etkilemiş ve sonrasında siyasette bundan payını almış. İki bin yıllarında Asurlar dönemin güçlü isimelrinden olmayı başarmış, kurdukları ticaret sistemi sayesinde mezopotamya’nın kültürünü ticaret yaptığı bölgelerde yaygınlaşmasını sağlamıştır. Hatta yazının gelmeside tüccarlerın kültür aktarımıyla gerçekleşmiştir. Onun yanında diğer güçlenen isimde Babil olmuştur. Hammurabi ve o zamanın güçlü kralları üstünde egemenliğini ilan etmiş ve güçlü bir uygarlık haline gelmiştir. Fakat sonrasında akınlara başlayan Hititler Babili aldı ve Babillilerin hükmü sona erdi.

Sonraki Dönemde Mezopotamya

Büyük İskender Perslere karşı egemenliğini ilan edene kadar Mezopotamya Perslerin hükümünde kalmıştır. Sonrasında Perslerin elinde kalmış ve onlardan sonra Romalılar Kuzey taraflarını kendi himayeleri altına almışlardır. Bazı bölgeler İranın kalbi olarak tanınmaya başlamış ve başkenti buralarda yer alır. Araplar şam’ı eline alır ve zamanla Araplar sayesinde Mezopotamya tekrar aynı çatı altında toplanır. Bu dönemde 2 başkent vardır, bir kısım Musul bir kısım ise Bağdattır ve böyle 1258 yılına dek devam eder.

Osmanlı Devleti zamanın da Mezopotamya 3 parçaya ayrılır. Türkler Bağdatı ele geçirirler. Fakat 1. Dünya savaşını kaybeden Osmanlı devleti zaman içerisinde İngilizlerin hâkimiyetine geçer. Şuanda ise o topraklarda Irak bulunur.

Elamlar

Milattan önce 3000li yıllarda hüküm sürmüş, Antik ve tarihsel bir bölgedir. Günümüzde olan İran devletinin güneybatısında bulunur. Elamlılar tarihöncelerinde Mezopatamya ile iyi ilişkiler kurmuş ve güzel bir kültür miras bırakmıştır. İzole bir dil olan Elam dilini kullanmışlardır. Başkenti ise Susadır.