Sezyum Elementi

Sezyum elementi, periyodik tablonun en radyoaktif elementlerinden bir tanesidir. Büyük tedbirler gerektiren bu element yalnızca devletlerin kontrolü altında üretilebilir. Nükleer santrallerde en çok kullanılan ve adeta vazgeçilmez olan bu element bilim dünyası için çok yararlı olmasına rağmen insan sağlığı açısından öldürücü etkilere sahiptir. Çernobil nükleer santralinin patlaması sonucu etrafa yayılan radyasyonun sezyum içerdiği bilinmektedir. İşte bu nedenle yalnızca uluslararası anlaşmalar imzalanması halinde üretimi yapılabilir. Sezyum bilim açısından çok önemli bir elementtir. Öyle ki sezyum elementi üç milyon yılda yalnızca bir saniyelik hata payı bulunan atom saatlerinin en önemli parçası hatta yapı taşlarından bir tanesidir. Adını, Yunanca ’da gökyüzü mavisi anlamına gelen “caesius” kelimesinden alır. Bunun nedeni ise emisyon spektrumundaki parlak mavi çizgilerdir.

Sezyum Elementinin Tarihçesi

Sezyum elementi 1860 yılında keşfedilmiş olan bir metaldir. Alman kimyager Robert Wilhelm Bunsen ve fizikçi Gustav Robert Kristoff ‘un bir araya gelerek keşfettiği bu element, alev spektroskopisi adı verdikleri ve yine bu ikilini geliştirdiği bir yöntem ile bulunmuştur. Saf sezyumun izole edilmesi, 1882 yılında yine alman bir kimyager olan Carl Setterberg tarafından gerçekleştirilmiştir. Setterberg, siyanürü elektrolize ettiği sırada sezyumu izole etmeyi başarmıştır. 1920 yılına gelindiği zaman ise sezyumun kullanımı artış göstermeye başlamış ve ilk pratik uygulamaları ortaya çıkmıştır.

Sezyum Elementinin Özellikleri

İnsanlık tarihinin en tehlikeli ve zehirli elementlerinden biri olan Sezyum, periyodik tabloda 1 – A grubunda yer alır. Kimyasal sembolü Cs’dir. Bu elementin atom ağırlığı 55’tir. Atom ağırlığı 132.90’dır. Sezyumun kristal yapısı kübik merkezdir. Erime noktası 28°C olan sezyumun kaynama sıcaklığı ise 669°C olarak hesaplanmıştır. Cıvadan sonra en düşük kaynama noktasına sahip element olarak bilinir. Sezyum elementi oda sıcaklığında katı formda bulunur. Ayrıca metalik bir yapıda olup gümüşi altın bir renge sahiptir. Parlak bir yüzeyi olmasına rağmen havayla temas ettiği an oksitleştiğinden dolayı matlaşır. Çok yumuşak bir metaldir. Çok kolay bir şekilde işlenir ve dövülür. Sezyum, doğada en çok bulunan metaller arasında 50. Sırada yer alır. Fakat yeryüzünde az rastlanan elementlerden bir tanesidir. Mineralin başlına minerali polüsittir ve maden sularında bulunur. Polüsit minerali %30 oranda sezyum içerir. Polüsit dünya üzerinde ekonomik anlamda en önemli ve en değerli minerallerden bir tanesidir. Görüldüğü diğer mineraller ise lepidollit ve karnalittir.

Sıvı halde bulunan sezyum klorürün elektrolizi sonucunda metal sezyum elde edilir. Eriyik tuz içerisinde çözünürlüğü bir hayli fazla olan metal sezyum, hemen hemen tüm elementler ile çok şiddetli bir şekilde birleşir. Bu birleşme genelde alev çıkararak meydana gelir. Sezyum elementinin özellikleri arasında piroforik özellik gösterir. Yani kendiliğinden tutuşabilme özelliğine sahiptir. Aynı zamanda bütün elementler arasında en reaktif olan element Sezyum’dur. Genellikle girdiği kimyasal reaksiyondan farklı bir madde olarak ortaya çıkar. Sezyumun bilinen en güçlü bazı su ile oluşturduğu bazdır. Soğuk ile reaksiyona girdiği zaman patlama meydana gelir. Periyodik tabloda bulunan tüm elementler içerisinde elektropozitifliği en yüksek olan elementtir. Bunun yanı sıra iyonlaşma potansiyeli de en düşük element olma özelliğine sahiptir. Sezyum elementi ışığa tutulduğu zaman etrafa elektron yayar. Hava ile temas ettiğinde kolayca yanabilir ve bu yanma sonucu etrafa kırmızı ya da mor bir alev yayar. Sezyum 650 derecenin altına inen sıcaklıklarda özellikle demir, nikel, kobalt ve platin ile alaşım oluşturmaz. Altın ve cıva ile alaşımlar oluşturabilir. Alkali metallerden lityum haricinde diğer elementler ile karışma özelliğine sahiptir. Saklanması çok önemlidir. Bu nedenle yalnızca vakum ile kapatılmış olan borosilikat cam tüplerde saklanır.

Sezyum Elementinin Zararları

Sezyum elementi soluduğumuz havada ve tükettiğimiz gıdalarda çok çok az miktarda bulunabilir. Bu miktarlar insan sağlığına ya da çevreye zararlı değildir. Ancak genellikle nükleer çalışmalar esnasında kullanılan ve radyoaktif olarak bilinen türü hem insan sağlığına hem de çevreye oldukça zararlıdır. Özellikle Çernobil’de gerçekleşen nükleer santral patlamasının ardından yeraltı sularına ve bazı gıdalara radyoaktif sezyum temas etmiş olup zararlı etkilerini sürdürmüştür. Sezyum elementinin zararları arasında en çok tehlikelisi insan sağlığı için ölümcül tehlike arz eden bir elementtir. Öyle bir insanın bu element ile yalnızca birkaç saniye temas halinde bulunması bile onun birkaç gün ölümüne sebep olmasına neden olabilir. Yapılan araştırmalar ve tarihten elde edilen bilgiler sezyum elementine maruz kalan insanların yaşadığı acıların morfin ile bile dindirilemediğini göstermiştir. Hal böyleyken bir insanın fiziksel olarak sezyum elementi ile doğrudan temas halinde olması mümkün değildir. Çünkü bu element hava ile temas ettiğinde tepkimeye girerek alev alır. Fakat kapalı bir ortamda sezyumun kendini imha etmediği bir ortamda bu elemente maruz kalırsanız sağlığınız için çok büyük bir risk altına girersiniz. Canlı hücrelere zararları çok büyüktür. İlk başlarda mide bulantısı ve kusma ile başlayan bu şikayetler zaman ilerledikçe bilincin kaybolmasına ve ölüme yol açar.

Sezyum Elementinin Kullanım Alanları

İnsan sağlığına ve çevreye son derece büyük zararlar veren Sezyum elementi, doğada az bulunmasına rağmen oldukça önemli alanlarda kullanılır. Radyoaktif bir element olma özelliği taşıdığı için özellikle nükleer santrallerde kullanılır. Bunun bir diğer nedeni ise çok yüksek enerji üretme kapasitesine sahip olmasıdır. Bunun dışında sezyumun radyoaktif izotopları tıp alanında da kullanılır. Beyinde oluşan bazı tümörlerin tedavisinde kullanılır. Sezyum elementinin kullanım alanları bunlarla sınırlı değildir. Vakum tüpleri, atom saatleri, cerrahi aletlerin sterilize edilmesi, kızılötesi lambaları, uzay roketi yakıtları, iyonik akım jeneratörleri ve itici güç sistemlerinde de sezyum elementinin kullanıldığı görülür.