Akkoyunlu Devleti

Akkoyunlu Devleti kurucusu olarak bilinen kişi, Kutlu Bey’in küçük oğlu Osman Bey’dir.

1398’de kadı Burhaneddin’i yenerek öldüren Kara Yülük lakabı ile de bilinen Osman Bey, daha sonra Memlûk sultanının hizmetine girmiştir. 1400’de Timur’un Anadolu’ya girişine destek vermiş olmakla birlikte bu hizmetine karşılık Malatya’yı almıştır. 1402’de Ankara Savaşındaki desteğine karşılık olarak ise Diyarbakır’ı bölgesine katmıştır.

Akkoyunlu Devletinde Çöküş ve Yeniden Yükseliş Süreci

Osman beyin 1403’te de Diyarbakır’da hükümdarlığını ilan etmiş olduğu bilinmektedir. Osman Bey 1435’te Karakoyunlulara karşı savaşırken ölmüştür.

Kara Yülük olarak da bilinen Osman Bey’in ölümünden sonra, oğulları arasında iktidar ve hükümdarlık kavgaları başlamıştır. Ve Akkoyunlu Devleti bu nedenler dolayı eski gücünü yitirmiştir.

Kara Yülük Osman Bey’in torunu olan Uzun Hasan, 1453’te Diyarbakır’ı ele geçirmiş ve iktidar kavgalarına son vermiştir. Akkoyunlu Devleti’ni, sınırları doğuda Horasan’dan batıda Fırat Irmağı’na, kuzeyde Kafkaslardan güneyde Umman Denizine kadar uzanan bir imparatorluğa dönüştürmüştür. Karakoyunluları yenerek bu devleti ortadan kaldırdığı bilinmekle birlikte başkenti Diyarbakır’dan Tebriz’e taşımıştır.

Akkoyunlu Devletinde Siyasi Çatışmalar

Akkoyunlu devleti sınırlarının genişlemiş olması durumu, devleti Osmanlı ile karşı karşıya getirmiştir. Akkoyunlular ile Osmanlılar arasında çıkan çatışmalar, Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon İmparatorluğu üzerine yapmış olduğu sefer sırasında başlamıştır.

Akkoyunlu devletinin hükümdarı olan Uzun Hasan’ın bu dönemlerde Trabzon imparatorunun kızıyla olması durumu, Osmanlı ordusunu durdurmak için Trabzon’a kuvvet göndermesi durumu ile sonuçlanmıştır.

Gedik Ahmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunun bu kuvvetlere yenildiği bilinir. Fatih, 1461’de Trabzon’u aldıktan sonra Akkoyunluların üzerine sefere çıkmıştır. Uzun Hasan 1473’teki Malatya Savaşı’nı kazanmasına rağmen Otlukbeli savaşında Fatih karşısında ağır bir yenilgiye uğramıştır.

Akkoyunlu Devletinde Askeri Gücün Zayıflama Dönemi

Yenilgiden sonra, uzun hasanın topraklarındaki siyasal ve askeri gücünü büyük ölçüde yitirdiği bilinmektedir. Ancak Uzun Hasan’ın aynı zamanda 1474-1478 yıllarında Gürcistan’a hücum ettiği de bilinmektedir.

1477’de Gürcü çarı VI. Bagrat yapılan anlaşmaya göre Tiflis de dahil olmakla doğu Gürcistan Akkoyunlu devleti egemenliğine girmiştir. Uzun Hasan 1478’de ölmüştür. Ölümünden sonra oğulları arasında başlayan taht kavgaları Akkoyunlu Devleti’nin gücünü yitirmesine neden olmuştur.

1500 yılında tahtın iki büyük varisi olan Murat ile Elvend ülkeyi iki parçaya bölmüşlerdir. Kura’dan güneydeki topraklar olan Karabağ, Kızılüzen nehrinden Diyarbakır’a kadar topraklar Elvend’e; ırak, Fas, kirman ise Murat’ta kalmıştır. Sonunda Akkoyunlu Devleti, Safevi hükümdarı Şah İsmail tarafından 1503’de tamamen ortadan kaldırılmıştır.

Akkoyunlu Devletinde Ticaret

Anadolu’nun belirli bir dönem hemen hemen tamamıyla Şii bir hüviyete büründüğü bilinmektedir.

Diyâr-ı Bekir Türkmen Beyliği’nin “Akkoyunlu Aşireti” tarafından kurulduğu bilinmektedir. İlhanlı ve Moğol saraylarını terk eden Şii âlimleri bu topraklara sığınmışlardır. Akkoyunlu devleti hükümdarı sultan Yakup’un, şah İsmaillin babası Şeyh Haydar’ı öldürdüğü bilinmekle birlikte, bu durumun sonucu olarak Osmanlı padişahı Sultan Beyazıt’a tarihsiz Farsça bir mektup gönderdiği bilinir. Mektupta ise, kızıl başların mürşidi şeyh haydarı sapkınlar topluluğunun başı’ ‘olarak tarif etmiş ve bu din ve devlet düşmanı insanların yok edilmesinden dolayı Müslümanların çok mutlu olacağını ifade etmiştir.

Akkoyunlular hakimiyetleri altındaki topraklarda ticarete büyük önem vermiş olmakla beraber, ticarete teşvikte önemli çalışmalar yapmışlardır. Akkoyunlular ticarette, Anadolu Selçukluları gibi ticarete önem veren devletlerden etkilenmiş ve bu gibi devletleri kendilerine örnek almışlardır.

Akkoyunlular’ın önemli hükümdarlarından olan uzun Hasan ticareti geliştirmek maksadıyla ticaret vergisi olan tamgayı 20 dirhemden 1 dirheme düşürmüştür. İpek ve kumaş Akkoyunlular’ın en önemli ticaret ürünü olarak da bilinmektedir.