Anadolu Selçuklu Devleti Döneminde Yapılan Kervansaraylar

Kervansaraylar, birçok ticaret yolları üzerine kurulan insanların ve kervanların konaklamak amacıyla kullandığı yerlerdir. Kervansaraylar başlarda askeri savunma acıyla yapılmıştır. Daha sonrasında ise ticaretin artmasıyla beraber, ticaret yolları üzerin de kervanlar tarafından kullanılan konaklama ve dini ihtiyaçları karşılamak amacıyla kullanılan yerler haline gelmiştir. Anadolu Selçuklu Döneminde de ticaret yapan insanların güvenli bir şekilde konaklayarak ihtiyaçlarını karşılamak için kullanabilecekleri kervansaraylar yapılmıştır. Kervansaraylar sultan hanı ismi ile de bilinmektedir. Anadolu Selçuklu Devleti döneminde yaptırılan kervansarayların arasında ki mesafe genel olarak bir deveyle 9 saatlik bir mesafe aralığı ile yaptırılmıştır. Kervansarayların çevreleri yüksek duvarlarla örülerek korunaklı hale getirilmiştir. Savaş olamayan dönemler de ise pazaryeri görevi görmüştür. Savaş zamanları ise kale olarak kullanılmıştır. Anadolu Selçuklu Devleti döneminde kervansaraylar genel olarak yazlık yani avlulu, kışlık kapalı ve hem yazlık hem de kışlık olarak birleştirilmiş halde inşa edilmiştir. Kervansarayların yapımının sıklaştırılması ise Avrupa da olan ticaret yollarının ilgisini Anadolu’ya çekerek ticaret yollarını canlandırmak olduğu bilinmektedir.

Anadolu Selçuk Devleti Kervansaraylarının Genel Yapıları

Anadolu Selçuklu Devletinde kervansaraylarda, yolcular için konaklama yeri, semerci, nalbantçı, urgancı, demirci gibi atölyeleri de içerisinde barındırmaktadır. Aynı zamanda mutfak, hamam, tıbbi yardım, kahvehane, yatakhane bölümleri, binek hayvanların kalabilmesi için yarı kapalı alanlar, mescit de bulunmaktaydı. Hanlar içerisinde verilen hizmetlerden yardım alınmazdı. Kervansaraylar vakıflar mantığı ile Sultanlar veya devlet adamları tarafından yaptırılmıştır. Kervansaraylar da genelde vakıflar tarafından sağlanan çalışan bulunmaktaydı. Bu çalışan ise; nazır bütün çalışanların başında yer alır, müsrif genel kontrolleri yapan kişidir, mütevelli, hancı, muzif, hanın gerekli malzeme ihtiyaçlarını karşılayan, emir havayıcı, aşçı, baytar ve atlı bir adam, eğer mescit var ise imam ve müezzin bulunurdu.  Kervansaraya gelen insanlar yerli veya yabancı fark etmeksizin konaklama verilir yardımcı olunurmuş. İnşa edilen kervansaraylar ise yapıldığı ticaret yolunun yoğunluğu ve tehlikeli olma durumlarına göre farklı çeşitler de yaptırılmış.

Kervansarayların sınıflandırılması açık ve kapalı olmak üzere ölçülenir. Kapalı olanlara hol ismi verilir, açık olanlara açık bölüm ve hem açık hem de kapalı olanlara han denilmektedir. Bu gruplandırma dışında ise iç içe iki ayrı kısımdan oluşan eşodaklı ismi verilen hanlarda kullanılmaktaydı. Kervansaraylar da mescitler avlu kısmının ön tarafında veya avlu kısmının ortasında bulunabilmektedir.

Anadolu Selçuklu Devleti Döneminde Yaptırılan Bazı Kervansaraylar

Alay Han

Anadolu’nun ilk gözbebeği olarak görülmektedir. Bu han, Sultan III. Kılıçarslan tarafından yaptırılmıştır ve aynı zamanda Selçuklu tarafından yaptırılın ilk kervansaray olduğu bilinmektedir. Bu han Aksaray neredeyse 34 kilometre gibi bir yakınlıktadır ve büyüklüğü ise 2000 metrekare kadardır.

Sarı Han

Sarı Han, Sultan II, İzzettin Keykavus tarafından yaptırılmıştır. Nevşehir ilini Avanos ilçesinde bulunmaktadır. Büyüklüğü ise 2000 metrekaredir. Bu göz kamaştırıcı eser de ise sarı, kırmızı, pembe ve açık tonlu kahverengi taşlar kullanılmıştır. Aynı zamanda kare şeklinde avluya sahip yazlık bir kervansaray olmakla beraber üstü kapalı olan dikdörtgen yapıda kıllık bir alana da sahiptir.

Ağzıkara Han

Ağzıkara Hanı, Aksaray ve Nevşehir yolu arasında bulunmaktadır. Aynı zamanda Aksaray’a oldukça yakındır. 17 kilometre kadar uzaklıktadır. Hanın diğer bir ismi ise Hoca Mesut Kervansarayıdır.  Kervansarayın açık ve kapalı alanlarının taçların üzerin de 1231 yıllarında yapıldığı yazılmaktadır. Sahip olduğu anıtsal taç kapısı, mihrabiyeleri ile öne çıkmaktadır. Süslemesin de ise geometrik motifler kullanılmıştır. Selçuklu dönemine ait taş süsleme sanatını oldukça güzel sergileyen bir yapıdır.

Karatay Hanı

Karatay Hanı ise büyüklüğü ile dikkat çekmektedir. Kayseri ve Malatya arasında ki bir yolda bulunmaktadır. Han, oldukça fazla gösterişli bir takviye külliyesine sahiptir ve dışarıdan bir kale görüntüsüne sahiptir. Taç yapıda bir kapısı ve tacın köşe kısımlarında ki taş işçilikleri döneminin en göz dolduran eserleri arasında gösterilmektedir.

Zazadin Han

Han Konya iline 22 kilometre bir mesafede bulunmaktadır. Günümüzde ise Tömek köyü sınırları içerisine dahil olmaktadır. Hanın yapıldığı dönem de ise Aksaray ve Konya arsında bulunan ticaret yolu üzerinde kervanların konaklama için uğrak yeri olduğu düşünülmektedir. Saaddedin Köpek tarafından yaptırıldığı bilinmektedir.

Sultan Han

Kervansaraylar arasında en gösterişli olanı Sultan Han olduğu bilinmektedir. Bu han ise Aksaray ilinin Sultanhanı kasabasında bulunmaktadır ve ismini de buradan almaktadır. Hanı ön plana çıkaran özellikler arasında ise Köşk mescidi ve Zengi sanatı ile yapılan süslemeleridir. Kervansarayın üzerinde bulunduğu kitabeye göre ise kervansaray Anadolu Selçuklu Devleti Sultanı I. Alaeddin Keykubat tarafından yaptırılmıştır.  Anadolu Selçuklu Devleti zamanında yaptırılan kervansaraylar arasında en büyüğüdür. Öne doğru taşan bir taç kapısı dış kısımlardan kuleler işe desteklenmiştir.

Obruk Hanı

Obruk Hanı Konya ilinin Karatay ilçesinde yer almaktadır. Han ismini ise yanına yapılmış olduğu Kızılören Obruğundan almaktadır. Obruğun içi su doludur. İçerinde ise eczane ve baytar bulunduğu düşünülmektedir.

Susuz Han

Susuz han, Burdur ilinin Bucak ilçesine bağlı Susuzköy sınırları içerinde bulunmaktadır. Hanın 1237 ile 1246 yılları arasına II, Gıyaseddin Keyhüsrev’in hükümdarlık yaptığı dönemlerde yapıldığı düşünülmektedir. Hanın en göze çarpan yeri taç kapısıdır. Hanın giriş kısmının iki yanında bulunan mihrabiyelerin kemerleri üzerin de yer alan ejder ve melek motifleri görülmektedir.