Anadolu Selçuklu Dönemine Ait Medreseler

Anadolu Selçuklu dönemin de yapılmış ve günümüze kadar gelen birçok medrese yapısı vardır. Anadolu Selçuklu Medreseleri, oldukça zarif görünen taş işlemelerine ve büyük mimari özelliklere sahiptir. Aynı zamanda Anadolu kültürünü yansıtan kendine has süsleme sanatları ile ön plana çıkmaktadır. Bu medrese yapıları, Anadolu Selçuklu Medreseleri ismi ile UNESCO Dünya Mirası Geçici Liste Adaylık Dosyasında oldukça fazla yer almaktadır. Bu medreselerin başında ise Konya ilimiz de bulunan İnce Minareli Medrese ve Karatay Medresesi, Sivas ilin de bulunan Çifte Minareli Medrese, Buruciye Medresesi ve Gök Medrese bulunmaktadır. Yine aynı liste de Erzurum ilinde ki Yakutiye Medresesi ve Çifte Minareli Medrese, Kayseri şehrinde ki Sahibiye Medresi ve Çifte Medrese de bulunmaktadır. O döneme ait medreselerin neredeyse tamamı sultanlar, hükümdarlık aile üyeleri, yüksek devlet adamları ve rütbeli komutanlar tarafından yaptırılmıştır. Yaptırılan medreseler, hadis, fıkıh ve tıp eğitimi gibi birçok konuda eğitim verebilecek yerler olarak gruplandırılabilmektedir. Medreselerin büyük bir çoğunluğu ise Konya ilinde bulunmaktadır.

Anadolu Selçuklu Medreselerinin Genel Yapısı

Anadolu Selçuklu döneminde yapılan medreseler, darüşşifalar olarak da bilinmekteydi. Bu darüşşifaların içinde veya yanında mescit ve türbe gibi farklı birimler de bulunmaktaydı. Bu medreseler kendi aralarında bazen tek veya çift katlı olan bani medreselerine ayrılabilmektedir. O dönem de yapılan medreseler açık veya kapalı bir avluya sahiptir. Genelde de revaklı bir avluya sahiptir ve bu avlulardan açılan bir veya dört arasında değişmekte olan, avluya çıkışı bulunan eyvanlar, öğrenci odaları ve kışlık dershane odaları bulunmaktadır. Aynı zamanda bazı yapılarda avluya açılan mescit, türbe, kütüphane gibi bölümlerde bulunmaktadır.

Anadolu Selçuklu Döneminde Yapılmış Medreseler

Medreseler, Selçuklu dönemin de eğitim veren en önemli kurumlardır. Medrese giderleri, o dönem de vakıflar aracılığı ile karşılanmaktaydı. Günümüzü kadar ulaşan medreselerin büyük bir kısmı ise 13.yüzyılda yapılmış olandır. Anadolu Selçuklu döneminin medreselerinin en büyük özelliği ise Büyük Selçuklu devletinin sahip olduğu ilmi ve kültüreler mimarı değerlerini Osmanlı Devletine aktarmada köprü görmesidir.

İnce Minareli Medrese- Konya

Medrese, Konya ilinin Selçuklu ilçesinde yer almaktadır. Bu Medrese, 1264 yılında Selçuklu Sultan olan II. İzzeddin Keykavus döneminde vezirlik görevi yapan Ata Fahreddin Ali tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Medresenin mimarlığı ise Keluk bin Abdullah yapmıştır. Medrese hadis medreseleri arasında yer almaktadır. İnce Minareli Medrese, kapalı bir avlu medresesi olmakla beraber bir eyvana sahiptir. Bu medrese ise tadilat gördükten sonra 1956 yılından beri Taş ve Ahşap Eserler Müzesi olarak kullanılmaktadır ve insanların ziyaretine sunulmaktadır.

Yağıbasan Medresesi- Tokat

Yağıbasan Medresesi günümüzde Tokat ilinin Niksar ilçesinde bulunmaktadır. Medreseyi ise Nizamettin Yağıbasan yaptırmıştır. Bu medrese aynı zamanda Çukur Medrese ismi ile de bilinmektedir. Medresenin yapıldığı tarih için ise 1151 yılları bilinmektedir. Anadolu Medreseleri arasında kapalı avlu yapısını sahip eserlerine ilk örnek olarak gösterilmektedir. Aynı zamanda medresenin avluyu öreten kubbenin ortası açık bir yapıya sahiptir.

Çifte Minareli Medrese- Sivas

Çifte Minareli Medresenin üzerinde buluna kitabeye göre medreseyi İlhanlı vezirliği görevini yapan Şemseddin Mehmet Cüveyni yaptırmıştır. Medresenin ise 1271 yıllarında yapıldığı bilinmektedir. Bu medresenin en büyük özelliği ise Anadolu da bulunana medreseler arasında ki en yüksek taç kapısına sahip olmasıdır. Kapının üzerinde ise iki tane minare bulunmaktadır. Bu medrese aynı zamanda Anadolu’ da ki medreseler arasında en abidevi medrese olarak görülmektedir. Medrese, Sivas şehrinin de bir sembolü haline gelmiştir. Medresenin mimarlığını ise Kölük bin Abdullah’ ın olduğu kesin olamamakla beraber bilinmektedir. Medrese iki katlıdır ve dört tane eyvana sahiptir.

Çifte Minareli Medrese- Hatuniye Medresesi- Erzurum

Bu medrese, Anadolu Selçuklu Sultanının kızı Hüdavent Hatun tarafında yaptırılmıştır. Medrese 1253 yılında yaptırılmış olup, Anadolu’nun en önemli eserlerinden biri olarak görülmektedir. Medreseyi yaptıranın Hüdavent Hatun olmasından dolayı, Hatuniye Medresesi ismi de kabul görmektedir. Medrese Erzurum da bulunan Ulu Cami’nin yanında yer almaktadır. Aynı zamanda Erzurum Kalesi ve Saat Kulesi ile de karşı karşıyadır.

Gök Medrese- Sivas

Sivas şehrinde bulunan medrese, III. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde yaşayan Ata Ali b. Hüseyin tarafından yaptırılmıştır. Medresenin 1271 yılında yapıldığı bilinmektedir. Medrese halk tarafından Gök Medrese isminin yanında Sahibiye Medresesi ismi ile de bilinmektedir. Medresenin mimarlığını ise Kaluyan el- Konevi yapmıştır. Evliya Çelebinin yazılarında ise o dönemde medresenin iki katlı olduğu, 80 ayrı odaya sahip olduğu ve bir imam ve iki tane müezzine sahip olduğu yazılmıştır.

Yakutiye Medresesi- Erzurum

Yakutiye Medresesi, İlhanlı Sultanı olan UI Cayto ve vali Hoca Cemalettin Yakut tarafından yaptırılmıştır. Medresenin 1310 yılında yaptırıldığı bilinmektedir. Medrese kapalı avlu şeklinde olmakla beraber 4 tane eyvana sahiptir. Medrese de öğrenci ve hoca olan kişilerin odalarının medrese derecelerine göre ayarlandığı bilinmektedir. Bundan dolayı da oda girişlerinde ise oda kapılarının yanında farklı işlemeler göze çarpmaktadır. 1995 yılından günümüze kadar medrese, müze olarak kullanılmaktadır.

Karatay Medresesi- Konya

Karatay Medresesi, Alaeddin Tepesinin kuzey bölgesinde bulunmaktadır. Medrese 1251 yıllarında II. İzzeddin Keykavus döneminde Celaleddin Karatay bin Abdullah tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Medrese 1955 yılında restore edildikten sonra Çini Eserleri Müzesi olarak kullanılmaya başlamıştır.  Medrese kapalı avlu yapısına sahiptir. Medresenin kubbesi ise avlu duvarlarının üzerine yapılmıştır. Medreseyi öne çıkaran özelliği ise Selçuklu döneminin taş işçiliği alanında yapılan en gösterişli eseridir.

Cacabey Medresesi- Kırşehir

Cacabey Medresesi, 1272 yıllarında II. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde valilik görevi yapan Nureddin Cibril bin Cacabey tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Medrese aynı zamanda rasathane olarak da kullanılmıştır. Medresenin yapımında ise kesme taş kullanılmıştır. Medresenin minaresi ise medreseden ayrı olarak yanına yapılmıştır. Türkiye de ki uzmanlar tarafından, üç ayrı renkte tuğla ile örülerek yapılan minare alanında tek örnek olarak görülmektedir. Günümüzde ise bu medrese, cami olarak hizmet vermektedir.

İplikçi Altun Aba Medresesi- Konya

İplikçi Medresesinin, Konya da yapılan ilk medrese olduğu düşünülmektedir. Medreseyi ise II. Rükneddin Süleymen Şah dönemin de komutanlık görevi yapan Şemseddin Altun Aba yaptırtmıştır. Medresenin vakfına ise İplikçi oğlunun tayin edilmesinden dolayı da İplikçi Medresesi isimi olarak bilinmektedir.

Sırçalı Medresesi- Konya

Sırçalı Medresesi Konya ilinde bulunmaktadır ve 1242 yılında yaptırıldığı düşünülmektedir. Medresenin taç kapısının üzerin de ise medreseyi Selçuklu Emiri Bedreddin Muslih’in yaptırdığı yazmaktadır. Medresenin mimarlığını ise Muhammed b. Muhammed et- Tusi yapmıştır. Medrese fıkıh medresesi olarak yapılmıştır. Açık bir avlu yapısındadır. Günümüzde ise medresenin üst katı devlet dairesi olarak kullanılmaktadır.

Anadolu Selçuklu Medreselerini Öne Çıkaran Özellikler

• Anadolu Selçuklu dönemin de yapılan medreseler, birçok öğrenciye eğitim imkanları, burslar ve yurt odaları gibi özellikler sunmuştur. Öğrenciler ise seçme yöntemi ile seçilmiştir.
• Kendi dönemin de birçok bilim adamı yetiştirmiştir. Vakıf mantığı ile hizmet vermişlerdir ve medreseler de hadis, fıkıh, astronomi, matematik ve fen gibi birçok ilim dersleri verilmiştir.
• Türk- İslam sanatının en büyük eserleri olarak gösterilmektedir. UNESCO Dünya Mirası Geçici Listede yer almaktadır. Yıl içinde birçok turist tarafından da ziyaret edilmektedir.
• O dönemde yaptırılan medreseler arasında bulunan İnce Minareli Medrese, hadis ilminin öğretilmesi amacıyla yaptırılmıştır. Medresenin sahip olduğu taç kapı ise Selçuklu döneminde ki taş işçiliğini örnek olarak gösterilmektedir. Bitki ve geometrik motifler oldukça fazla kullanılmıştır. Kubbe kasnağında ise “El Mülkü Lillah” yazmaktadır. Aynı zamanda Ayet’el Kürsi de yazmaktadır.
• Kırşehir de bulunan Cacabey Medresesi ise uzun yıllar boyunca dini ilimlerin öğretilmesinin yanı sıra müspet bilimlerin de öğretilmesi olarak bilinmektedir. Medrese Gözlemevi olarak da kullanılmıştır. Gökyüzü, güneş, ay ve yıldızların hareketlerini inceleyerek gözlem yapılmıştır. Aynı zamanda medresenin giriş kapısında ise eksen eğikliği ve ekvator çizgisinin işlemeleri bulunmaktadır. Günümüzde ise cami olarak kullanılmaktadır.