Astrahan Hanlığı

Astrahan hanlığı, Kasım han tarafından kurulmuş bir türk hanlığı olarak bilinmektedir. Devletin kurucusu olan Kasım hanın ise, Cengiz hanın oğlu cuci’nin ulusuna bağlı olan Toka Temür sülalesinden olduğu bilinmektedir.

Hanlık, Altınorda devletinin yıkılmasının ardından kurulmuş olmakla birlikte, 1466-1554 yılları arasında varlığını korumayı başarmıştır. Hanlık ile ilgili bilinen kayıtlardan bazılarında, dönem dönem kırım hanlığının etkisinde kaldığı ve bu nedenle Osmanlı hükümdarlığının etki alanı içerisine girdiği bilgileri bulunmaktadır.

Hanlığın asıl adının Ejder hanlığı olduğuna dair tarihi kayıtlar olmakla birlikte, astrahan isminin daha sonraki dönemlerde Ruslar tarafından verildiği bilinmektedir. Bununla birlikte, devlet oldukça büyümüş, ilerlemiş ve hâkimiyet alanları içerisinde döneminin en büyük ticaret merkezi olarak hüküm sürmüştür.

Sınırlarının oldukça geniş olduğu bilinmekle birlikte, doğu kısmında Nogay ordası ile sınırlı oldukları da bilinmektedir. Bunun dışında batı sınırlarının Kuban ve Don nehrine dek uzandığı bilinmektedir. Bunun yanı sıra güney sınırları terek nehrine dek uzanan hanlığın kuzey sınırları ise, Volga ve Don nehirlerinin arasında bulunan arazilere dek uzanmaktadır.

Bulunduğu bölge olan Hazar denizi kıyılarında, devletin ilerleyen dönemlerde egemenlik statüsünü artırdığı ve egemenlik süresi boyunca da bu bölgede önemli bir ticaret merkezi olarak kaldığı bilinmektedir.

Astrahan Hanlığında Gerileme, Çöküş ve Yıkılış Süreci

Astrahan hanlığı, hazar denisi kuzey kıyılarında yaklaşık 88 yıl hüküm sürmüştür.

Hüküm sürdüğü tüm bu süre boyunca bu noktada bulunan en önemli ticaret merkezi olarak egemenliğini sürdürmüştür. Kasım han tarafından kurulan bu hanlık, döneminin en önemli ticaret noktası olarak ayakta kalmış olmakla birlikte, 1554 yılından itibaren taht kavgalarına seyirci olmuştur.

İlerleyen dönemlerde taht kavgalarının artması sebebi ile oldukça zayıflamış olan devlet çöküşün eşiğine gelmiştir. Zayıflayan ve çökmenin eşiğine gelen devlet, Rusya’nın da türk hanlıklarını yıkarak doğuya doğru genişleme politikasının esiri olarak, 1556 yılında Rus çarı Korkunç İvan tarafından yok edilmiştir.

Rusların doğu kanadına doğru, üstelik türk devletlerini yıkarak ilerleme politikasından rahatsız olan Osmanlı devleti, astrahan hanlığı yıkıldıktan çok sonra, Ruslar üzerine bir sefer düzenlemeye karar vermiştir. 1563 yılında planlanmaya başlanan sefere ise ancak 1569 yılında çıkılabilmiştir.

Bu durum neticesinde Osmanlı ordusunda, özellikle komutanlar arasında fikir ayrılıkları ve akabinde yaşanan tartışmaların sonucu olarak sefer istenilen başarıya ulaşamamıştır.

Seferin istediği başarıya ulaşamaması durumuna rağmen, Rusların barış ve ateşkes talep ettikleri bilinmektedir. Buna rağmen 1570 yılında kaza ve astrahanın kısmen de olsa Rusya’ya bağlı kaldıkları kabul edilmiştir.

Bu durumun yanı sıra, bu antlaşmanın Osmanlı ve orta Asya türk devletlerinin lehine olduğu bilinmektedir.

Rusya’nın Genişleme Politikaları

Astrahan hanlığı, daha önce bilinen adı ile ejder hanlığı olarak da anılmakta olan bir türk devleti olmakla birlikte, hüküm sürdüğü 88 yıl boyunca hazar denizinin kuzey bölümünde önemli bir ticaret merkezi olarak hizmet vermiştir.

Rusya’nın genişleme ve ilerleme politikaları sebebi ile devletin zayıfladığı ve taht kavgalarının da gündeme gelmesi ile iyice zayıflayarak güç kaybettiği bilinmektedir. Akabinde devletin yıkılması durumu söz konuşu olmuştur.

Osmanlı devletinin Rusya’nın ilerleme ve genişleme politikasından rahatsız olması durumu üzerine Rusya üzerine seferler düzenlediği bilinmekle birlikte, bu seferlerin düzenlenmesi için astrahan hanlığı yıkılması süreci üzerinden uzun bir zaman geçmesi gerekmiştir.

Bilinen kaynakların vermiş olduğu bilgilere göre, hanlık 1556 yılında yıkılmış olmakla birlikte, Osmanlının seferleri düzenlemesi 1569 yılını bulmuştur. Bu duruma istinaden, kısmen başarısız olan seferlerin ardından, özellikle kırım asıllı komutanlar ile Osmanlı komutanları arasında anlaşmazlıklar çıktığı bilinmektedir.

Bunun yanı sıra, bu anlaşmazlıklara rağmen Rusya ile ateşkes yapılmıştır ve bugün astrahan bölgesi olarak bilinen yerde türk nüfusu oldukça yoğun bir şekilde bulunmaktadır.