Çaka Beyliği

Çaka Bey  Selçuklu komutanı ve denizcisi olarak bilinir. 1071’deki Malazgirt Meydan Muharebesi‘nin ardından Selçukluların Anadolu coğrafyasına yayıldıkları dönemde Smirni merkezli bağımsız bir beylik kurduğu kayıtlara geçmiştir. Türk tarihinin ilk donanmasını oluşturduğu için tarihteki ilk Türk amirali olarak bilinmektedir.

Çaka Beyliği 1071 yılı sonrasında Anadolu’ya yapılan Selçuklu akınlarına katılan ve 1078 civarında Bizans İmparatorluğu‘na esir düşen Çaka Bey, İmparator III. Nikiforos‘un dikkatini çekerek protonobilissimus unvanıyla saraya alınmıştır.

1081’de I. Aleksios‘un imparator olmasıyla, kendisine verilen unvan ve ayrıcalıkların geri alınması sebebiyle saraydan ayrılmıştır. Aynı yıl, İzmir tarihindeki ilk Türk hâkimiyetini sağlamıştır. Bir müddet sonra sınırlarını genişleterek Ege Denizi‘ndeki bazı adalar ile denizin kıyı şeridindeki bazı yerlerde hâkimiyet kurmuştur.

1092 yılı civarında, Abidos‘u kuşatmış, fakat Bizans İmparatoru I. Aleksios’un Anadolu Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan‘ı kışkırtması üzerine Kılıç Arslan tarafından öldürülmüş ve kuşatma başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

Çaka Beyliği Kuruluş Süreci ve Savaşlar

1071 yılında Büyük Selçuklu Devleti ile Bizans İmparatorluğu arasında yapılan Malazgirt Meydan Muharebesi sonrasında Bizans İmparatoru Romen Diyojen esir düşmüş, Anadolu‘da Türkmen boyları tarafından kurulan beylikler ortaya çıkmıştır.

1080 yılında, Sivas merkezli olarak kurulan Dânişmendliler Beyliği‘nin kurucusu Danişment Gazi‘ye bağlı bir bey olarak, Batı’daki Bizans topraklarına düzenlenen akınlara katılan Oğuzların Çavuldur boyuna mensup Çaka Bey, 1078 yılı civarındaki akınların birinde Bizans’a esir düşmüştür.

Başkent Konstantinopolis‘e götürülmesini takiben İmparator III. Nikiforos‘un dikkatini çekerek saraya alınmış ve kendisine protonobilissimus unvanı verilmiştir. Burada Yunanca da öğrenerek diğer bazı Türk esirler gibi sarayda iyi mevkilere yükselmiştir. 1081 yılında tahta İmparator I. Aleksios geçince kendisine verilen unvan ve ayrıcalıklar geri alınmış ve saraydan ayrılarak Anadolu’daki Türkmenlerin arasına dönmüştür.

Çaka Bey, Bizans ile Peçenekler arasındaki mücadeleden de faydalanarak 1081 yılında Bizans’ın elindeki Smirni‘yi, yaklaşık 8.000 askeriyle ele geçirmiştir.

Buradaki Rum ustaları kullanarak 40 parçalık bir donanma oluşturmuştur. Donanmanın oluşturulduğu 1081 yılı, aynı zamanda Türk Deniz Kuvvetlerinin kuruluş tarihi olarak bilinmektedir.

Bizans’ın Balkanlar‘da ve Peçenekler ile yaptığı çarpışmalardan haberdar olan Çaka Bey, Smirni merkezli beyliğinin sınırlarını genişletme amacı çerçevesinde, ilk olarak Klazomenai‘i ele geçirmiştir. Ardından Fokaia‘ya düzenlediği ilk saldırıda şehri topraklarına katmıştır.

Bir süre sonra Lesbos‘un yönetiminden sorumlu Alopus’a yazdığı mektuplarla, şehri terk etmemesi durumunda kendisini cezalandıracağını bildirmiştir. Bu tehditlerin ardından Alopus adayı terk ederken, Çaka Bey komutasındaki kuvvetler 1089’da herhangi bir direnişle karşılaşmadan Mytilene şehrini ele geçirmiştir.

Çaka Beyliğinde İlerleme Süreci

Adanın diğer tarafındaki Mithymna şehri, kuvvetli surları ve yapılacak saldırılara elverişsiz coğrafyası sebebiyle ele geçirilememiştir.

Lesbos’un Çaka Bey’in kontrolüne geçtiğini öğrenen Bizans İmparatoru I. Aleksios, derhal adaya bir donanma göndermiştir.  Öte yandan Lesbos’tan ayrılan Çaka Bey ise 1090 yılında Chios‘a düzenlediği ilk saldırı sonrasında adayı kontrolü altına almıştır. Aynı yıl, Niketas Kastamonites komutasındaki Bizans kuvvetleriyle Chios’ta yapılan muharebeyi kazanmıştır.

Elde edilen bu mağlubiyetin ardından imparator, Konstantinos Dalassenos komutasındaki başka bir Bizans donanmasını Chios üzerine göndermiştir.  Adadaki kalenin Dalassenos tarafından kuşatılmasının ardından Smirni’den yaklaşık 8.000 Türkmen ile ayrılan Çaka Bey; 19 Mayıs 1090 günü, Chios ile Karaburun arasında kalan Koyun Adaları civarında yapılan deniz muharebesini kazanan taraf olmuş ve elde edilen bu galibiyetin ardından bazı Bizans gemilerini ele geçirmiştir.

Muharebenin ardından barış görüşmeleri için Dalassenos ile buluşan Çaka Bey, kendisine imparator tarafından Bizans unvanları verilirse ve kendi oğlunun imparatorun bir kızıyla evlenmesi kabul edilirse barışa hazır olduğunu ve zapt ettiği adaları geri vereceğini söylemiştir.

Ancak bu talepler imparator tarafından kabul edilmemiştir. Çaka Bey Smirni’ye döndükten sonra Dalassenos Chios’u geri alsa da 1090 yılı sonlanmadan ada yeniden Çaka Bey’in kontrolüne geçmiştir. 1090 ve sonrasında ise Rodos ve Samos adalarında hâkimiyet kurmuştur.

Çaka Beyliğinde Dağılma Süreci

Çaka Bey’in ölümünün ardından I Aleksios, I. Kılıç Arslan’ı Nicaea’dan çıkarmak ve olası Türk saldırılarını püskürtmek için Avrupa’daki Hıristiyan devletleri harekete geçirmiş ve Birinci Haçlı Seferi‘nin başlamasını sağlamıştır. 1097 yılında şehri ele geçiren Haçlılar, burayı Bizans’a teslim etmiştir. Anadolu’nun içlerine doğru ilerleyen Haçlılar Dorlion‘da yapılan muharebede Selçukluları mağlup etmiş, Smirni’ye saldıran Bizans kuvvetleri de şehri karadan ve denizden kuşatmıştır.

Buradaki Türk kumandan şehri teslim etmesine rağmen, 1097 yazında 10.000 kadar Türk kılıçtan geçirilmiştir. Bir başka Türk beyi Tanrıvermiş’in elinde bulunan Ephesos‘u da teslim alan Bizans ordusu, esir edilen yaklaşık 2.000 Türk’ü adalara dağıtmıştır.

Çaka Bey’in Türkmenleri ise önce Polybotum, sonrasında ise Filadelfiya civarına çekilmiştir. Filadelfiya’nın da Bizans tarafından alınmasının ardından ise bu Türkmenler daha da doğuya, Gerede civarına kadar gerilemiştir.