Gazne Devleti

963 ve 1186 yılları arasında Farsçadan gelen devletlerden bir tanesidir. Mavenaünnehir, Afganistan, Hindistan ve Horosan sınırları içerisinde hüküm sürmüşlerdir. Türk devletleri arasında yer alır. Adlarını ise kendileri için başkent olarak seçtikleri ve hala Afganistan sınırları içerisinde yer alan Gazne şehrinden almıştır. Gazne devletinden daha önce bu topraklar içerisinde hükümlerine devam etmiş Fars asıllı olarak yer alan Samanilerin ise siyasi ve kültürel etkilerinden etkilenmelerinden ötürü de zaman içerisinde Farslaşmaları ile dikkatleri çekmiştir.

Kurucuları olarak yer alan Alp Tegin, Samanilerin ordu komutanı olarak yer alan isimdi. Sabük Tegin oğlu olarak yer alan isim Sultan Mahmut dönemi içerisinde imparatorluğun sınırlarında yer alarak Ceyhun kısımlarından İndus nehrine kadar uzanarak yer almışlardır. Buradan ise Hint Okyanusu ve Rey ile Hamedan ı da kapsayarak devam etmişlerdir.1. Mesut zamanında ise Gaznelilere ait olarak yer alan köklü – büyük olan toprakların bir kısmını kayıp ederek devam etmişlerdir. Batı bölgelerine ait kısımların ise tamamı olacak kadar bölümü Dandanakan savaşının da ardından Selçuklu kontrolüne geçmesi ile dikkatleri çekmiştir. Elde sadece Afganistan, Belucistan ile Pencap kalması ile devam etmişlerdir. Selçuklu Devleti’nin 1151 yılında dağılmasının ardından Behramşah yenilgiye uğramış ve bunun ardından Gazneyi ele geçirmeleri ile dikkatleri üzerine toplamıştır. Ardından ise hükümdarlıklarını Lahor sınırlarına çekilerek devam ettirmiş ve İslam dinini Hindistan içlerine kadar yayılarak yer alan Gaznelilere ait son hükümdar Hüsrev Melik’in Gurlular aracılığı ile 1186 yılında esir alınması ile sona erdirilmiştir. Gazne devleti ise son olarak bu durumun ardından kesin bir şekilde bitmiştir. En parlak dönemlerini ise sadece Sultan Mahmut dönemleri içerisinde geçirmişlerdir.

Gazne Devleti Kökeni

Gazne devleti köken olarak çok geçmişlere kadar uzanıyor. Afganistan Türk toplulukları içerisinde yer alan bir devlettir. Büyük ölçüde burada yer alan topraklara kadar uzanarak kurulumları gerçekleşmiştir. Kurucusu olarak yer alan Sebuk Tigin, Gulam yani köle olarak ele geçirilerek Samani yurduna getirilmesi ile inanç olarak Müslüman olmayı benimsemiştir. Dönem içerisinde bir devlete ait olan kimlik o dönemlerde olan yöneticilerin kimliklerine göre belirleniyordu. Sebuk Tigin’e ait olarak yer alan öğüt kitabı içerisindeki kendisine ait olan tanımı Türkistan içerisinde yer alan Barsahlılar kabilesinde olmasıdır. Türk köle olarak da bilinen kurucu, Samani Emiri Alp Tegin tarafından satın alınarak o kölelik durumundan kurtulmuştur. Kayı boyundan olduğu da biliniyor.

Gazneli Sultanları

Gazneli zamanında birçok farklı sultan başta yerini almıştır. Her gelen bazen uzun süreli kalmayı başarsa bile bazıları sadece bir yıl bile kalamadan yerini devretmek zorunda kalmıştır. Bu süreçlerde her sultan kendi çıkarlarından ziyade kurdukları devletin çıkarlarına göre hareket etmeyi benimsemiştir. Yine de çok fazla ayakta kalmayı başaramamış ve karşılaşılan saldırılar sonucu kısa sürede kapatılması ile dikkatleri çekmiştir. Hem geçim kaynakları hem de bölgesel olarak dağılım süreçleri olması onların bu kadar kısa süreli bir devlet olmasına neden olmuştur. İşte devlet ayakta kaldığı sürece başına geçmiş olan sultanların kronolojik sıralaması;

• Alp Tegin
• Ebu İshak İbrahim
• Bilge Tigin
• Böri Tigin
• Sebük Tigin
• İsmail
• Mahmut
• Muhammet
• Mesut
• Muhammet
• Mevdud
• Mesut
• Al
• Abdürreşit
• Tuğrul Bozan
• Ferruhzad
• İbrahim
• Mesut
• Şirzad
• Arslanşah
• Behramşah
• Hüsrevşah
• Hüsrev Melik

Bazıları tahttan inse bile yeniden başa geçmiştir. Bu sultanlar arasında devlet için en parlak dönem ise Mahmut tarafından olmuştur.