Hokand Hanlığı

Şahruh Özbeklerin ming kabilesinden olan Hokand hanlığı kurucusu 1710 senesinde bu hanlığın ortaya çıkmasını sağlamıştır. Fergana bölgesinde yönetimi ele alıp ülke topraklarını aralarında bölüştüren de Şeybanilerin 1007 senesinde oradan yok olmasının sonucunda Doğu Türkistan’da ve daha sonra Sirederya’nın kuzey bölgesinde Çadak yerleşim sürdüren Hoca ailesidir. Hokand hanlığı ya da Fergana hanlığı ismiyle tanınan Özbek devletini kuran Şahruh Hoca ailesinin iktidarını yok ederek merkezi Hokand olan bu hanlığın ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Çin ülkesinden gelen tehlikelerin önlenmesi, 1721 senesinde Şahruh’un vefat etmesi üzerine halefi Abdürrahim’in yerini alan kardeşi Abdülkerim’in politikası sayesinde mümkün oldu. 1758 senesinde Hokand hanlığının sahip olduğu toprakları ve egemenlik alanını genişleten Abdülkerim halefi erdene bölgesinde Kalmukların zayıflamasını fırsat bilmiştir. Erdene Afganistan’daki dürranilerden Ahmet şah isimli kişinin yardımını istemesi Abdülkerim’in bir zaman sonra Çinlilerin saldırılarının artması sonucu gerçekleşmiştir.

Kırgızların ülkesini de 1763 senesinden sonra işgal egen Hokand hanlığı mensupları birçok mücadele yaşamışlardır. İktidara geldiği andan itibaren hayatı iç mücadeleleri dizginlemek olan Narbuta Erdene’den sonra Hokand hanlığının başına geçmiş ve 1798 senesine kadar da egemenlik sürmüş kişidir.  Hokand hanlığının toprakları onun oğlu ile halefi Âlim han zamanında oldukça genişlemiş ve egemenlik alanı daha da artmıştır.

Ticaret merkezleri arasında önemli bir mevkide yer alan Çimkent ve Taşkentin saldırıya uğraması 1808 senesinde gerçekleşerek önemli gelir kaynakları zarara uğratılmıştır.  Cizak ile Oratepe yerleri Mangıtların idaresinde ve yönetiminde yer alan Buhara hanlığına karşı mücadeleye girişerek ele geçirilmiştir. Sınırları genişletmeye ve hâkimiyet alanını fazlalaştırmaya Âlim hanın yerine geçen Muhammed Ömer isimli erkek kardeşi devam etmiştir. 1812 senesinde Rusya’ya elçi yollayarak onlarla siyasi ilişkileri hazırlayan Ömer Han 1814 senesinde Türkistan şehrini de hâkimiyeti altına almıştır.

Hokand hanlığının kuzey tarafında yer alan sınır bölgelerinin batı kısmında Sirideryanın aşağı tarafından doğuda yer alan İli’ye kadar gitmesi 1813 senesinde Rus elçisinin Hokand hanlığına ayak basmasıyla mümkün olmuştur. Buhara ile olan ihtilafın hala bitmemesi ise Oratepe yüzünden olmuştur. Emir mahlasını kullanarak birçok şiir kalem alan Ömer han edebiyata karşı ilgi duymuştur ve kendisi Emirül müslimin olarak anılmaya devam etmiştir.

Hokand Hanlığı Yaşam Biçimi

Hokand camii kebirinin banisi olan Ömer han aynı zamanda şehrihan kasabasının kuruculuğunda yer almıştır. Çin hükümetine karşı aktif politika takip ederek Kaşgar hocalarını destekleyen de 1822 senesinden sonra Hokand hanlığının başına geçen Ömer han’ın oğlu 12 yaşındaki Muhammed Ali han tarafından gerçekleşmiştir. Gülbağ kalesini Hokand hanlığına katmayı başaran Muhammed Ali han aynı zamanda Hoca cihangir’in yönlendirmesi üzerine 1826 senesinde Doğu Türkistan’a bir kuvvet yollamıştır. İki sene sonra bulunup yakalanarak Çin devletinde idama mahkûm edilen de aynı sene Kaşgar’da ortaya çıkan isyan sonrasında Yarkent, Yenihisar ve Hotten tarafından han ilan edilmiş Cihangirdir. Bölgeden ayrılırken binlerce Müslümanı da yanında götüren Muhammed Ali Han kendi döneminde Taşkent ile Hokan bölgesini çok geliştirmiş, buralarda birçok medrese inşa ederek halka fayda sağlamıştır. Çin ile 1831 senesinde bir anlaşma meydana getirilmeden önce de Beylerbeyi isimli medrese Taşkent bölgesinde inşa edilmiştir. Birkaç şehrin Buhara hanlığı idaresine bırakılmasının sebebi 1840 senesinde Hokand hanlığı ile buhara devleti arasında meydana gelen savaşta Hokand hanlığının yenilgiye uğramasıdır.

Buhara’daki emrin yine Hokand hanlığı üzerinde sefere başlaması Hokand hanlığı başında bulunan hanın halka karşı kötü davranması ve onlara zulüm göstermesinin sonucunda olmuştur. Muhammed Ali Han’ı tahttan alarak kardeşi Mahmut ve annesi Nadire ile öldüren Buhara hükümdarı Nasrullah 1842 senesinde Hokand ordusunu dağıtmış ve baş şehri alarak ülkenin işgaline sebep olmuştur. 1845 ile 1858 senesinde Hokand tahtının en renkli yüzü olan, ilk defa iktidara geçen Şir Ali’nin oğlu Hudayar tahta geçerek han ilan edilmiştir. Tarihte birçok mücadele yaşamış ve ordusu da şehirleri de büyük zarar görmüş Hokand Hanlığı önemli siyasi politikalarıyla ayakta kalmasını başarmıştır. Ruslarla da birçok kez mücadeleye giren ve onların uğrattığı zarara zaman zaman direnemeyen Hokand hanlığı tahtında birçok farklı yüze şahit olmuştur. Hokand hanlığı dünyanın genelinde önemli bir hanlık olarak görülmüş ve tarihte bu şekilde yer almıştır.