İlk Türk Devletleri’nde Sanat

İlk Türk Devletleri’nde sanat daima yerini almış ve zamanla ilerletilmiştir. Göçebe yaşam tarzına sahip olan devletler taşınabilir olmalarına özen göstermişlerdir. Göktürk ve Hun Devletleri göçebe yaşam tarzını benimsedikleri için bu inançlarına daima devam etmişlerdir. İlk kez yerleşik yaşamı gerçekleştiren Uygur milleti ise daha değişik şekillerde sanata devam etmişlerdir.

İlk Türk Devletleri döneminde tuğladan ev yapımı mevcuttur ancak kullanımı sağlanmamıştır. Göçebe kültürden gelen ve bu alışkanlığı biraz olsun yaşamak isteyen milletler, çadırı yaşam alanı olarak kullanmıştır. Çadır onlara göre bağlılıklarını ifade edebilecekleri oldukça önemli bir unsur olmuştur. Ölü olan kişileri önce çadırın içine almış ve cenaze yapmışlardır. Cenazenin ardından mezarın üstü kerpiç ile kapatılmıştır. Hatta kişilerin üzerine kulübeler yapılmıştır, bu uygulamaya kurgan adı verilmiştir.

Kurgan Nedir?

Kurgan ilk Türk Devletleri’nin inanışları nedeni ile yapmış oldukları mezarlara verilen isimdir. Bu mezarı yapan devletler, ölümden sonra kişinin yeniden dünyayı algıladığına dair inanç beslemişlerdir. En çok Hunlar tarafından kullanılan bu mezarlar, odalı bir şekilde tasarlanmışlardır. Yapımında karaçam ağacı malzeme olarak kullanılmış ve üzeri keçe ile doldurulmuştur. Ölülerin mumyalanma işlemi gerçekleştirilir ve gömülürken ayakları batıya gelecek şekilde ayarlanmıştır. Bunun sebebi doğu yönünün kutsal kabul edilmesi olarak tarihi yazılarda yer almıştır. Mezar odası içerisine özel objelere ve onlara takdim edilen armağanlar da konulmuştur. Kişinin atının kuyruğu kesilir ya da bağlanır, ona yakın biçimde yerini almıştır. Bunun sebebi yeniden geldiği zaman atını aramaması olarak belirtilmiştir. Hunlardan kalan bu alışkanlıkların bazıları Selçuklu Devleti’nde de yerine getirilmiştir.

Göçebe Yaşam Ve Sanat

İlk Türk Devletleri’nde sanat çadırların biçimlerinin değişik olmasını da sağlamıştır. Kişilerin sınıfına göre çadırların dış kısımları boyanmış ve değişik motifler yer almıştır. Süsleme zamanlarında genel olarak hayvan figürlerine ağırlık verilmiş ve kişilerin gücü temsil edilmiştir. Keçi ve kaplan çadırlar üzerinde en çok yer alan figürler arasında olmuştur. Çeşitli betimlemeler resim yolu ile gerçekleştirilmiş ve içerisinde yaşayan kişiyi simgelemiştir. Beyliklerin kağanlarının özellikle daha görkemli figürler ve süslemeler ile yaşadığı bilinir.

Mezar Taşları ve Sanat

Göktürk Dönemi içerisinde yapılan mezar taşları oldukça özel bir hal almıştır. İlk Türk Devletleri’nde sanat mezar taşlarını da etkilemiş ve kişinin gücü mezar taşına yansıtılmıştır. Bu nedenle çeşitli yazıtlar ve heykeller yapılmış kişi temsil edilmiştir. Her mezarın başında bulunan heykel, ölü olan kişiyi temsil etmiştir.

Uygur medeniyeti ile mezar taşlarına daha farklı şekiller vermeyi tercih etmiş ve görkemli olmasını sağlamışlardır. Bu nedenle eni geniş ancak üstü tek noktada birleşen mezarlar yapmışlardır. Oldukça büyük ve geniş olan bu mezarlar günümüzde de varlığını sürdürür. Uygurlar sanata oldukça önem vermiş ve her alanda bunu geliştirmişlerdir. Surlar yapmışlar ve surların yerleşim biçiminde de sanattan faydalanmışlardır.

Evler ve Sanat

İlk Türk Devletleri sanata oldukça fazla değer vermişler ve hayatlarının her alanında kullanmışlardır. Uygur medeniyeti yaşadıkları yerlerde ya da ibadethanelerinde estetiğe önem göstermişlerdir. Tapınak ve manastırların yapımında inançlarına uygun motifler yapmışlar, görünce anlaşılabilecek betimlemeleri yapmışlardır. Uygurluların sanat alanında ilerlemiş ve kendilerinden sonraki medeniyetlere de bunu yansıtmışlardır. Bu nedenle Türk Devletleri’nin birçoğu Uygurlulardan fikir almışlardır. İslamiyet inancına sahip olan diğer devletler de bu fikirlerden faydalanmışlardır.

Sanatlar ve Medeniyetler

Göktürkler özellikle heykel yapmaya başlamış ve kişileri bu şekilde sembolize etmişlerdir. İlk yapılan heykellerde saç ve yüz şekillerine önem verilmiş, yüz çizgileri dahi incelikle yapılmıştır. Göktürkler ile başlayan bu sanat Uygurlular ile sürmüş ancak malzeme değişikliklerine gidilmiştir. Uygurluların yapmış olduğu heykeller içerisinde taş, ahşap ve toprak gibi maddelere ağırlık verilmiştir. Ayrıca maden ya da alçı da heykellerin içerisinde yerini almıştır.

İlk Türk Devletleri’nde sanatlardan birisi olan resmi, ilk kez Uygurlar kaleme almıştır. İbadethanelerini süslemek istemiş ve çeşitli sembolleri duvarlara yapmışlardır. Türklerin ilk atmış olduğu bu adım ile resme adım atılmış olmuştur. Bu sanatlar Moğollar aracılığı ile Anadolu civarına gelmiş ve çeşitli medeniyetleri fikir olarak etkisi altına almıştır.

Türk Devletleri maden ve ahşap oymacılığı gibi el emeği isteyen birçok sanat ile ilgilenmiş ve kalıcı eser bırakmışlardır. Madene şekiller verilmiş ve aksesuar yapımı sağlanmıştır, yaygın olarak demir, altın ya da gümüş madenler kullanılmıştır. İlk Türk Devletleri sanat içerisinde kullanacakları eşyaları da yapmış ve el emeklerinden faydalanmıştır. Masa, yatak ya da dolap gibi günlük kullanım eşyaları yapmışlardır. Atlar için kullanılan bazı malzemeleri de elleri ile yapmış ve kolaylık sağlamışlardır.