Kangar Birliği

Kangar Birliği, şuan günümüzde ki Kazakistan topraklarında kurulmuş olan eski uygarlıklardan biridir. Aynı zamanda Yedisu Bölgesinin dışına kaldığı bir bölgede kurulmuştur. Kangar ismi ise Kangly topluluğu için bir addır. Bu toplulukta Kazak, Karakalpak ve Özbek insanları bulunmaktaydı. Kangly tarihte yaşamış Türk kabilesidir. Bulgarlar, Kıpçaklar tarafından yenilgiye uğratılınca Kangarlar Kıpçaklara saldırarak ülkenin doğu kanadını da kurmuş oldular. Böylece ülkenin başkenti olarak Ulytau kullanıldı.

Kangar isminin kelime anlamına bakacak olursak, kang kelimesi o dönemde ki Türkler için baba ve ata anlamına gelmekteydi. Kelimenin kökeninin Kanger’den oluştuğu düşünülmekteydi. Eski dönem Türkçesin de kullanılan Kangli kelimesinde de geldiği düşünülmektedir. Bu kelimenin anlamı ise vagon veya araç olarak kullanılmıştır.

Göktürk Devleti yıkıldıktan sonra, Çinliler Yedisu bölgesi olarak bilinen yeri ele geçirir. Kangar Kağanlığı ise bağımsızlığını ilan eder. Bağımsızlığının ilanından sonra ise Çinlileri, Güney Kazakistan ve Siri Derya bölgelerinde savaşarak gönderirler Buraların hakimiyetini sağlarlar. Kısa bir süre sonra ise Siri Derya bölgesine özerklik verir. Kangarların boyunduruğuna birçok devlet ve aileler girmiştir. Bunların arasında Oğuz Türkleri, Kimek Türkleri, Kumanlar ve Kıpçaklar vardır. Bir sonra ki dönemler de ise Soğdianalılar ve Siri Derya bölgesinde yaşayan insanlar isyan çıkartır. Fakat isyan dönemlerinin olduğu zamanlarda Müslüman olan Arap orduları Soğdianaya saldırarak isyanı durdurdu. Bu isyandan sonra ise Kangarlar, Siri Derya’nın özerklik durumunu korudu ve devam ettirdi.

Kangar Birliği’nin Yıkılışı

Ülkenin çöküşü ve yok olması ise 8.yüzyılda başlamıştır. Oğuz Konfederasyonu ve Taşkent, Kangar hükümdarlığından ayrılmıştır. Arap halkı ve orduları Hucend, Yaş ve Sığnaks topraklarına saldırılarını fazlalaştırdı.  Araplar seferlerinden birinde Soğdianayı feth eder ve neredeyse bütün Kangar topraklarına saldırarak Güney Kazakistan’ı fetheder.  Son olarak da Siri Derya bölgesine kadar olan tüm toprakları Oğuzlar fetheder. O sıralarda da bir tarafta Oğuzlar ittifak anlaşması yapar. Bu ittifak anlaşmasını da Kimak Kağanlığı ile yapar. Bu kadar her taraftan sürekli aldığı ağır ve oldukça fazla sayıda ki saldırılara ve savaşlara dayanamayarak Kangar Birliği yıkılır. Batı kolda ki Kangarlar, Peçeneklerin himayesine geçer. Daha sonralar da ise Hazar Kağanlığı toraklarının bir kısmını alır ve Doğu Avrupa bölgesinde bir Halefi Kangar Birliği devleti oluşturur.

Kangar Birliği’nin Devlet Oluşumu

Kangarlar devletinin oluşumunda aktif rol alan çok sayıda Kangar kabilesi, Talas, Syr Darya ve Orta Kazakistan vadilerinde ve Usunlarda yaşadı. Çinliler bu topraklara “Kangyu ülkesi” diyorlardı. Bu etnik ad çok eski zamanlardan beri bilinmektedir. Yani, Zerdüştlük “Avesta” kutsal kitabında eski İranlılara düşman olan Kazakistan bozkırlarında Kangha kalesinin konumuna referanslar vardır. Kızılderililer aynı zamanda Saklar ve Toharas ile birlikte Aryanların kuzeyinde yaşayan Kank halkından da söz ediyorlar. Bu, “Kangar” etnisiminin VI.yüzyılda zaten var olduğunu göstermektedir. M.Ö. Kangarların durumu III. Yüzyılda ortaya çıktı. M.Ö. Kanghi bölgesindeki Syr Darya’nın ortalarında, bu devletin başında Doğu Sakian Yuezha halkından gelen Uyn klanı vardı. Kaynaklar çok dikkatli bir şekilde Kangarların tarihini kapsıyor, ancak dolaylı verilere göre, “bi” ve “yabgu” unvanını taşıyan kral tarafından yönetiliyorlardı. Buna ek olarak, devlet aygıtı bir kral yardımcısı ve üç danışmandan oluşuyordu.

Kral tarafından atanan valiler, onlar tarafından yönetilen beş eşya Kangarlara bağlıydı. Eyaletin başkenti – Bityan şehri – Syr Darya’nın tam ortasındaydı. Çağımızın ilk yüzyıllarında Kangarlar, kuzeybatı Aral bölgesinin Alan kabilelerine boyun eğdi. Orta Asya’da, Kangar hükümdarı beş “küçük eşyaya” (Susa, Fumu, Yueni, Guy, Yutian) bağlıydı.

Usulların baskısına maruz kalan Kangarlar bir dönem Hunlarla ittifak kurmuşlardır. Şengir Zhi-Zhi’nin başkanlığını yaptığı kuzey Hunlar, Kangarlara gitti ve Shanuy hükümdarın kızıyla evlendi. Güçlü bir müttefik aldıktan sonra, Kangarlar Usunlarla bir savaş başlattı, ancak Hunlar mağlup Usunların topraklarına taşınmak ve Kangarların yasalarına uymak istemedi. Bu, ittifak kıdemine ve şehri daha sonra Çinliler tarafından yenilen Talas’ta kuran Zhi-chi’nin sınır dışı edilmesine yol açtı. Kangarlar Çin karşıtı politikalara bağlı kaldılar. Böylece, Ferghana Vadisi’ndeki Davan ve Çin ile olan savaşlarında Küçük Gunmo Usun’ların prensibine yardım ettiler.

Kangarların Yerleşim Bölgeleri

Bilim adamları Kangarları Syr Darya ve Batı Semirechye’nin ortalarına yerleştiriyorlar. Bu yerelleştirme, Kangar kabilelerinin ana topraklarının Talas ile doğuda Shu’nun alt kısımları, güneydeki Taşkent vahası, kuzeyde alt Syr Darya arasındaki tarım alanları ile tarihi literatürde çok yaygın olan hipotezin temeli haline geldi. Son yılların arkeolojik gözlemleri daha da fazla bu görüşü güçlendirdi. Bununla birlikte, yazılı kaynaklar Kangarların yaşam alanlarını önemli ölçüde genişletmektedir. “Dinlin’in mülkiyeti Kangyu’nun kuzeyinde yer alıyor,” diyor Çinliler. Dinlin’in güney Sibirya’da yaşadığı bilinmektedir. Daha sonra Kangar göçebeleri, Orta ve Doğu Kazakistan bozkırlarında güneye, daha doğrusu güneybatıya yerleştirilmelidir. Çin tarih yazımının uzmanı Iakinf Bichurin de aynı şeyden bahsediyor: “Kangyu mülkü, Büyük ve Orta Kazak Hordes’in şimdi dolaştığı Syr Darya’nın kuzeyindeki bozkırları işgal etti.” Syr Darya vadisinde, sabit konutlar, ekilebilir araziler, müstahkem tepeler ve kuzeyde Yaz Kazakistan’ın bozkırlarında Kangarların kış göçebeleri olduğunu varsayarsak, yazılı kaynakların arkeolojik kaynaklarla açıkça çelişmesi kolayca çözülür.

Kangarların Ekonomi Kaynağı

Kangarların ana işgali yarı göçebe sığır yetiştiriciliğiydi. Çinliler kesinlikle Kangyu’ya “göçebe mülkiyeti” diyorlardı. Syrdarya Vadisi’nde, Kangarlar çiftçi-haliç tarımı, tahıl, bahçe ve kavun bitkileri yetiştirmek, koyun, deve, at, yerleşik kangar – keçi, inek yetiştirmekle meşguldü. Alan’lar, Kangarların batısında, Savromatların torunlarını dolaştı ve çok sayıda Sarmatya-Alan kabilesi oluştu. Toprakları Aral ve Hazar denizlerinin kuzeyinde uzanıyordu. VII yüzyılda. M.Ö e. burada Aorsi ve Roxalans’ın baskın bir rol oynadığı bir ittifak kuruldu. İskenderleri yenen Alan kabilelerinin bir kısmı Karadeniz’e ve daha sonra Avrupa’ya giderek İspanya ve Kuzey Afrika’ya ulaştı. Kalan kabileler birleşti ve MS 1. yüzyılda Kuzey Aral Denizi bölgesinde Abzoi eyaletini (Yancai) yarattı M.Ö e. Kangarlara itaat etti ve II. yüzyılda Alans, Hun devletinin bir parçası oldu ve sonunda Batı Kazakistan’ın Hun-Kangar kabileleriyle asimile oldu. Kaynaklara göre, Alans’ın gelenek ve görenekleri Kangaris yani göçebe ve yarı göçebe sığır yetiştiriciliği ile de uğraştılar. Çoğu araştırmacı Alans’ın İranca konuşan insanlar olduğunu düşünüyor.

Batı Kangar Birliği

VIII-IX yüzyıllarda Zhaik’ten Yertis’e Kazakistan bozkırlarında yaşayan Kangar kabileleri krizden kurtulan ve iki devlete bağımlı olan – Kimak ve Oğuz boylarıdır. Batı Kangar kabilelerinin sadece küçük bir kısmı bağımsızlıklarını koruyordu. Bu Kangarlar Rus kroniklerinde Pechenegs, Bizanslılar – Pasnaklar, Arap – Bajnak olarak bilinmekteydi. 9. yüzyılın ikinci yarısında Kangarlar Zhaik Nehri’ni geçip göçebe klanların birlikteliğine başlamışlardır. Farsça coğrafi incelemesinde, Хв’de bilinmeyen bir yazar tarafından yazılan “Khudud Al-Alem” (“Dünyanın Sınırı”), Bazhnaks-Turkic ve Kazar’ın iki kolundan bahsediyor. Kazar-Kangarlar On nehrin oluğu bölgeye girdi ve Kuban, Kuzey Kafkasya bozkırlarında ve Türk – Edil vadisinde ve Batı Kazakistan’da, X.yüzyılda Batı Kangar dernekleri iktidar ve kışlaların yerini alarak gücü tüm Kuzey Karadeniz bölgesine yaymışlardır. Bu hareket, en güçlü Kangar’ı birleştiren Korkut, Kaila ve Baisha hanları tarafından yönetildi. Kabileleri X.yüzyıla kadar Kangar Birliği, her biri beş kabileyi içeren sekiz çağrışımdan oluşur. Merkezi bir güç yoktu ve asalet kongrelerinde genel kararlar alındı. Hanlar derneklere başkanlık etti; güç miras alındı. Belirli merdiven sisteminde 10. yüzyılın başından itibaren Kangar Birliği dünya sahnesinde aktif hale geldi. 915’te Kangarlar ilk olarak Rusya’da ortaya çıktı ve 944’te Bizans’a karşı ortak bir kampanya yaptılar. 965’te Prens Svyatoslav ile ittifak halinde, Kazarsky’nin kalıntılarını yok ettiler. Hanatlar ve üç yıl sonra eski müttefikleriyle savaşa başlarlar. 917’de Prens Svyatoslav öldürüldü, kafatasından Khan Bori-Korkut bir bardak yaptı. Rusya ile savaş 60 yıl daha devam etti, 1036’da Kangarlar Kiev yakınlarında ağır bir yenilgiye uğradı. Batı Kazakistan toprakları Kıpçakların kontrolü altındadır. XI yüzyılın ortasında Kıpçaklar Edil’i geçer ve Tena ile Kuzey Kafkasya’daki bölgeleri alır. Batı Kangar hanlarından biri Kegen, direniş örgütlemeye çalıştı ama yenildi ve Bizans’a kaçtı. Bir süre sonra Khan Tirek oraya birkaç Kangar ailesiyle birlikte göç etmiştir. Geri kalan bölüm ise Bizans güçleri tarafından yok edildi, bir diğeri de Balkanlar ve Tuna arasındaki bozkırlara sınır kuvvetleri olarak yerleşti. Vatanda kalan kabileler, sonunda “Kangly” ye dönüşen “Kangar-oglu” veya “Kangarly” adı altında Kıpçak derneklerinin bir parçası oldu. Bugün Büyük Zhuz’un büyük Kazak kabilelerinden biri olarak adlandırılıyor. Böylece, XI yüzyılın ortasında Batı Kangar Birliği ortadan kalktı ve Tuna’dan Yertis’e giden bozkırlardaki siyasi hegemonya Kıpçaklara geçti.