Karahan Devleti

Karahan devleti, günümüzde doğu Türkistan olarak bilinen yerde hüküm sürmüş bir devlet olarak bilinmektedir. Aynı zamanda orta Asya üzerinde de hüküm sürmüştür.

Karahanlılar, İslamiyet’i toplu olarak kabul eden ilk Türk devleti sayılmakla birlikte, kendilerinden önce İslamiyet’i topluluk halinde kabul eden bir Türk devleti daha bulunmaktadır.

Kurucusu bilge kül kağandır ve kağan ölünce yerine oğulları geçmiştir. Devletin batı kısmında hüküm süren oğlu, bir şehzadeyi koruma altına alan ve bu sayede Müslüman olan yeğeni tarafından mağlup edilmiştir ve yeğeni başa geçmiştir.

Karahan Devletinin Kısa Tarihi

Karahan devletinin, birkaç Türk boyunun birleşmesi ile oluştuğu bilinmekle birlikte, ilk hanının kim olduğu konusunda çok ciddi tartışmalar vardır.

İslamiyet’i kabul ederek han adını alan satuk buğra hakkında genellikle ilk han olarak bahsedilmekle birlikte, pek çok tarihi kaynak satuk buğranın din değiştirmesinden bahsetmektedir. Kuruluş dönemi ile ilgili pek fazla bilgi bulunmamaktadır.

Devletin, Uygurların Kırgızlar tarafından yıkılması ile 840 yılında kurulduğu bilinmektedir. Kurucusu bilge kül kadir han olarak kaydedilmiştir. Kaşgar şehri devletin başkenti olarak bilinmektedir.

Satuk hanın İslamiyet’i kabul etmesinden sonra devlet ile ilgili pek çok şeyin değiştiği bilinmektedir. Saltuk hanın amcasını devirmek için, sürekli olarak savaştıkları samanilerden yardım aldığı bilinmektedir.

Satuk hanın başa geçmesinin ardından akınlar başlamış ve satuk han devletin tamamına yakın bir kısmını ele geçirmiştir. Bunun yanı sıra, İslamiyet’i kabul eden ilk büyük Türk devleti olarak tarihe geçmişlerdir.

Karahanlılar Devletinde İktisadi Yapı ve İşleyiş

Karahan devleti döneminde, kömür, bakır, altın ve kurşun işlemesi yapan maden ocakları olduğu bilinmektedir.

Her yıl sergiler düzenlenmesini yanı sıra pazarlarda bakır ve altından yapılma eşyalarında satıldığı bilinmektedir. Hanların adlarına altın ve gümüş paralar basılmış olmasının yanı sıra, pazarlarda satılabilecek pek çok mal da vardır.

Soda ve beyaz, siyah yeşim gibi değerli materyallerin yanı sıra, lacivert taşı ve ipek gibi değerli malzemelerin ipek yolunda satıldığı bilinmektedir. Ayrıca İslamiyet’in benimsenmesinden sonra Uygur alfabesini kullandıkları ve Türkçeyi resmi dil olarak kullandıkları da bilinmektedir.

Karahan Devletinde Dil ve Edebiyat İşleyişi

Karahan devleti, Türkçeyi resmi dil olarak benimsedikten sonra Arapça ya da Farsça gibi diğer dillerin etkisi altında kalmamıştır.

Diğer Türk devletinden farklı olarak daha faza Türk içermesinin bu durum üzerinde etkili olduğu söylenmekle birlikte, Uygur alfabesini yazı dili olarak resmileştirmişlerdir. Türk İslam sentezi olarak nitelendirilen kümbetlerin ilk defa bu dönemde yapıldıkları bilinmektedir.

Bunun yanı sıra, devletin aile ve akrabalar arasında bölünerek, ülüş sistemi ile yönetildiği de bilinmektedir. Ribat adlı kervansaraylar yaptırılmıştır ve bu kervansarayların yapı malzemeleri tuğla ve kerpiç ağırlıklı olduğundan, günümüze dek kalmayı başarmıştır.

Edebiyat alanında oldukça kıymetli eserlerin oluştuğu karahanlı devleti zamanından günümüze birden fazla eser kalmıştır. Bu eserlerden en önemlileri Atabetül hakayık, divanı lügatit türk, divanı hikmet, Kutadgu bilig ve tarihi kaşgardır.

Karahan döneminden günümüze dek ulaşmayı başaran birkaç adet el yazması kuran tercümesi de bulunmaktadır. Dil ve edebiyatın işleyişi oldukça verimli olmakla birlikte, karahanlıların bilinen garip özellikleri de bulunaktadır.

Bir hükümdarın rütbesi ne olursa olsun, kendisine ait 9 taneden fazla sancak diktirmemesi ve bu sancakların tamamının bayraklarının turuncu ipekten olması, bunlara bir örnektir. 9 sayısının onurlu ve uğurlu olduğuna inanıldığı da bilinmektedir.

Tuğlar yani sancaklar her zaman turuncu ipek ya da turuncu kumaştan yapılır ve asla sayılarının 9 taneyi geçmemesine özen gösterilirdi.