Karahanlılar

840 ile 1212 seneleri arasında hakimiyet sürmüş bir Türk devleti olan Karahanlı devleti Orta Asya topraklarında ve günümüzdeki Türkistan’ın doğu kesiminde yer alan bir devlet olarak tarihteki yerini almıştır. 1874 senesinde kaleme almış olduğu bir makalesinde bu devlete Karahanlılar ismini veren Rus Oryantalist Vasilij Vasilevic Grigorev bu devlete ait hanedan üyelerini arslan kara ve kara han isimlerle anıldıkları için ortaya çıkarmıştır.

Bilge kül kadir hanın önderliğinde ortaya çıkan ve kurulumunu tamamlayan Karahanlı devleti Uygur devletinin yıkılmasından fırsat bilerek Balasagun şehrinde yapılandırılmıştır. Bilge kül kadir hanın vefat etmesinden sonra çocukları Kadir han oğulçak ile Arslan han bezir tarafından yönetimi ele alınan Karahanlı devleti doğu tarafının idaresini Bezir’e vermiştir.

Türk beylerinin ve emirlerinin İslamiyet’i benimsemesi samani devletinin Talas şehrini kuşatmasının sonucunda gerçekleşmiştir. Başkentin Kaşgar’a taşınması mevcut olan işgallerden sonra Kadir han oğulçak tarafından mümkün olmuştur. İsyan eden bir samani şehzadesini koruma altına alan Kadir han oğulçak samani devletinin iç işlerine karışmış ve onların içinde bulunduğu mücadelelere müdahale etmiştir. Samani şehzadesinden ve onun yanında gelen âlim insanlardan etkilendiği için İslamiyeti benimseyen Kadir han oğulçakın Satuk Buğra Han isimli yeğeni daha sonra Abdülkerim ismini almış ve amcasıyla mücadeleye girişmiştir.

Karahanlılar Dini Anlayışı

Karahanlı devletinin batı kesimlerinde İslam dininin yayılmasını ve ilerlemesini isteyip bu amaç uğruna hizmet eden Satuk Buğra amcasının karşısında durmaya devam etmiştir. Türklerin Müslüman olmayan kesimiyle mücadeleye girişen Satuk buğra amcası kadir han oğulçak ile vermiş olduğu mücadelenin üstesinden gelmiş ve han unvanı alarak Satuk Buğra han olmuştur. Balasagun hâkimiyetini ele alan Satuk buğra han 942 senesinde Balasagun’u Müslüman olmayan Türklerin ele geçirmesine şahit olmuştur. Karahanlı devletinde yaşayan insanların büyük bir kesiminin İslam dinini benimsemesi Abdulkerim Satuk Buğra Han’ın Müslümanlığı kabul etmesiyle başlamıştır.

Karahanlı devletini Müslüman bir devlet olarak adlandıranlar arasında o dönemin halifesi Nasr bin Ali zamanında bulunan Abbasi devleti de yer almaktadır. Karahanlı devleti ile Samani devleti arasında birliktelik başlaması Samani devleti ile yaşanan savaşların Abdülkerim Satuk Buğra Han döneminde son bulmasıyla mümkün olmuştur. Gömüldüğü yer Artuç olan Abdülkerim Satuk Buğra Han 955 tarihinde hayata gözlerini yummuştur.

Satuk Buğra Han’ın vefatı üzerine birçok iç problem ve savaşlar yaşayan Karahanlı devleti samani devletiyle de karşı karşıya kalmıştır. Samani devletinin yıkılmasında önemi bir rol üstlenen be bunun için Gazneli devletiyle anlaşan Karahanlı devleti Samani devleti ile çok fazla sorunlar yaşamaya başlamıştır. Karahanlı devletinin batı karahanlı devleti ile doğu karahanlı devleti olmak üzere iki kısma bölünmesi Karahanlı devletinin hanedanlığında ortaya çıkan kavgalar ve iç çekişmeler neticesinde 1042 senesinde gerçekleşmiştir. Harzemşah devletinin etkisi altına giren Batı karahanlı devleti 1212 senesinde Alâeddin Muhammedin komutasındaki Harzemşahlar devletinin işgaline uğrar ve yıkılır.

Karahanlı Devleti Yönetim Biçimi

Ülüş sistemini benimseyen Karahanlı devleti diğer birçok Türk devleti gibi bu yönetim tarzında farklılığa gitmemiştir.

Karahanlı Devletinde Ekonomik Yapı

Bakır ve gümüş gibi madenlerin yanında kömür ve altın gibi madenlerin işlenmesini yapıp ticareti geliştiren Karahanlı devleti madencilikte ilerlediği için bunu ekonomik kalkınmalarında bir güç olarak kullanmışlardır. Karahanlı devletinin ticari açıdan gelişmesini sağlayan diğer bir etken de o dönemde yer alan ipek yolu gibi önemli ticari yollardan birine hâkim olmalarıdır. Musa buğra han, Süleyman Arslan kara han, Yusuf kadir karahan, Tamgaç İbrahim han gibi isimler Karahanlı devletinin hakanlarından biri olan Satuk buğra handan sonra adına para bastıran kişilerden bazılarıdır.

Karahanlı Devleti Kültür Ve Sanat

Türkçe dilini konuşan Karahanlı devleti Farisi ve Arabi dillerin etkisinde kalmayıp diğer Türk devletleri gibi bu alışkanlığı devam ettirmemiştir. Orta Asya’da yer alan mimari yapıtlarda İslam’ı baz alan eserler ortaya koyan  Karahanlı devleti bu konuda ilk yapıtları oluşturmuştur. Kervansaray ticaretinin gelişmesini sağlayan ve bu konuda çalışmalar yapan Karahanlı devleti ayrıca türbe yapımındaki becerilerini de göstermiştir. Türk ve İslam kültürünü bağdaştırmayı başaran Karahanlı devleti bu birleşmenin sonucunda kümbetleri meydana gelmesini sağlamıştır. Mimari yapılarında genel olarak kerpiç ve tuğla gibi malzemelerden faydalanan Karahanlı devleti bu alanda da ileri gitmiştir.