Karahanlılar Devleti

Karahanlılar Devleti, Türkistan ve Maveraünnehir olarak bilinen bölgeleri hakimiyeti altına alan 840 ve 1212 yılları arasında kurulu olan ilk Müslüman olmaz özelliğine sahip Türk Devletidir. Karahanlılar Devleti, içinde çok sayıda boy yaşamaktaydı. Bunlar arasında Karluk, Yağma ve Çiğil vardı. Günümüzde ki İslami kaynaklarda Karahanlı Devleti, El- Hakaniye, Al-, Afrasiyab ve El- Haniye olarak geçmektedir. Başka tarihi ve önemli eserler de ise Alp- ilig Hanlar, Arslan- Buğra Hanlar olarak geçmektedir.

Karahanlı Devleti’nin ismi bir kökene sahiptir. Karahanlı sülalesi olarak bilinen aile kara unvanını çok faza kullanıyordu ve bundan dolayı da devlete bu isim verilmiştir. Kara kelimesinin Türkçe dilinde ki karşılığı ise büyüklük, kuzey yönüne doğru gösterim ve yükseklik anlamına gelmektedir.

Karahanlı Devleti, 840 yıllarında Uygur Devleti’nin ortadan kalkması sonrasında kurulmuştur. Devletin kuruculuğunu ise Bilge Kül Kadır Han üstlenmiştir. Bilge Kül Kadır Han o dönemin devletlerinden biri olan Samaniler Devleti ile birçok savaş yapmıştır. Savaşın asıl nedenler arasında ise Samaniler Devleti’nin Maverünnehir’i geçirmek istemesi yer almaktadır.  Karahanlı Devleti kuruluşunun ilk dönemlerin de ilmi anlamda çok açık bir devlet değildi.

Devletin kurucusu olan Bilge Kül Kadır Han öldükten sonra, oğulları yönetime geçmiştir. Kadır Han iki oğula sahipti. Büyük oğlu Bazır Arslan Kara Han, Balasagun da Büyük Kağan olarak göreve geçti. Küçük oğlu olan Oğulçak Kadır Han Taraz bölgesinde Ortak Kağan olarak göreve geçti. İki kardeş devleti bu şekilde idare ederek yönettiler. Bu yönetim şekli aynı zamanda Kök-Türk devletinin yapısına benzemekteydi.  Balasagun da bulunan Kağan devletin en yüce makamında görev aldı. Taraz da ki Buğra Han olarak ikinci yüce makamda görev aldı. Zamanın Samani Devleti’nin hükümdarlığını yapan İsmail bin Ahmed ile Oğulçak Kadır Han uzun yıllar savaş halinde oldu. 883 yıllarında Samani Devleti Taraz bölgesini eline aldı. Bundan dolayı da Oğukçak Kadır Han da devletinin başkentini Kaşgar’a taşıdı.

Karahanlı Devleti’nin Müslüman Olması

Oğulçak Kadır Han’ın devletinin başkenti olarak Kaşgar’a geçmesinden sonra Samani Devleti’nin toprakları üzerine birçok sefer düzenlemeye başlamıştır. Bu seferler sırasında Oğulcan Kadır Han’ın yeğeni Bazır’ın oğlu olan Satuk, Karahanlı Devletine sığınan Samani Devleti’nin şehzadesi olan Ebu Nasır ve o zamanın Müslüman din adamları ile tanıştı. Bu tanışmalardan sonra Satuk, Müslüman dinini kabul etti ve Müslüman oldu.

O zamana kadar devlet kendisini, Nuh peygamberin oğlu Yafes ‘in torunları olarak görüyordu ve bir Türk devleti olarak tanımlıyordu. Hükümdarlarının Müslümanlığı kabul etmesi ile beraber, halk seve seve toplu bir şekilde en son din olan İslamiyet’i kabul ettiler. Satuk Buğra Han Müslümanlığı kabul ettikten sonra Abdülkerim ismini almıştır. O dönemler de Müslüman olan gönüllülerle beraber batıda bulunan amcası Oğulçak Kadır Han ile mücadele ederek birçok savaş vermiştir. Sonunda da bu mücadeleyi kazanmıştır. Böylece devletin batı kısmı da İslamiyet dinini kabul etmiştir. Balasagun’u 943 yıllında keşfederek ülkenin tamamına sahip olmuş oldu. Daha sonra ki yıllarda ise İslamiyet’i hızla yayan Satuk Buğra Han’ın oğlu Musa Baytaş olmuştur. Devletin tarih de ki en önemli rollerinden biri ise 999 yılında Ebu Nasr Ahmed, Samanlı Devleti’ni ortadan kaldırmıştır. O başarısından dolayı da o dönemin Bağdat Abbasi Halifesi tarafından bir İslam hükümdarı olarak tanınmıştır. Bu unvan ile tarihte ki ilk Karahanlı hanı olmuştur.

Karahanlı Devleti’nin Coğrafi Konumu ve Devletin Ayrılması

Karahanlı develti Maveraünnehir’i almıştır. Bundan sonra ise Gazneliler ile Ceyhın nehri sınır olarka kabul edilmiştir. Daha sonra Ali Tegin’in hükümdarlığında sınırlar Balasagun, Özkend, Tarım bölgesinin batısı, Hindikuş, Balkaş Gölü, Karakurum Dağlarına kadar genişlemiştir. Bu yayılmadan sonra devlet toprakları ikiye ayrılmıştır. Toprakları ise İbrahim Tamgaç Buğra Han ve Ahmed Arslan Han kardeşleri paylaştı. İbrahim Tamgaç Buğra Han, unvan olarak Ulu Hakan oldu.

Doğu Karahanlı Devleti

Doğu Karahanlı Devletinin konumu oldukça büyüktür. Devlet, Sir- Derya, Talas, Yedi Su, Çu ve Fergane bölgesinin bir kısmı, Cungarya Dağlarının bozkırları, İrtiş nehir bölgesi ve Taklamakan çölü bölgelerinde bulunmaktaydı. Devlet başkent olarak Balagasunu kullanmaktaydı. Ortak hakan ise Taraz veya Kaşgar da oturuyordu. Doğu Karahan Devleti, genel de her zaman adil ve dindar, kültürleri seven Serefü’d devle Süleyman gibi hükümdarla tarafından yönetilmiştir. Dönemin ünlü kitabı ve günümüzde de oldukça önemli olan Kutadgu Bilgi kitabı bu dönemde yazılmıştır. Kutadgu Bilig tarihte ki ünlü Türk siyaset kitabıdır. Kitap Kaşgar’da yaşayan ulu hakan olarak bilinen Ebu Ali Hasan’a sunulmuştur. Doğu Karahanlı Devleti 1090 yıllarında bir süre, Batı da hızlıca büyüyen Selçuklu İmparatorluğuna Melikşah tarafında bağlantı fakat daha sonra tekrar bağımsızlığını kazandı.

Devlet Ahmed Han’ın döneminde doğudan gelen Moğol Kara Hitaylar’ın sınırlarına yapmış olduğu baskıların önüne geçilmiştir. Fakat İbrahim Han hükümdar olduktan sonra, devlet içinde yaşayan Karluk ve Kangılar devlet içerisinde karışıklıklar çıkarmıştır. İbrahim Han da yardım etmeleri için Moğol Kara Hitaylar’ı bölgeye getirtmiştir. Bu olaydan sonra ise Moğol devleti bir daha topraklarından çıkmamış ve Balagasun’u almıştır. 1221 yılında ise Karahanlı Devletinin doğu kısmı ortadan kalkmıştır.

Batı Karahanlı Devleti

Batı Karahanlı Devleti, Maverünnehir’in bölgelerin de bulunmaktaydı. Devletin torakları ise Fergane’nin bir kısmı, Farab ve Özkent topraklarına uzanmaktaydı. Batı Karahanlı Devleti’nin başkenti ise Özkent şehri olmuştur. Sonra ki yıllarda ise başkent olarak Semrkant’ı kullanmıştır. Diğer yardımcı han ise Buhara da oturuyordu.  Devletin hükümdarlığını ise adil ve kudretli olma özelliğine sahip Ebu İshak İbrahim uzun yıllar boyunca yapmıştır. O öldükten sonra ise hümdarlığı oğlu Şemsü’l- Mülük I. Nasr Han yapmıştır. Hükümdarlık yaptığı yıllar bpyunca Büyük Selçuklu İmparatorluğu ile arasını hep iyi tutmuş ve yakın olmuştur. Devletler arasında akrabalık bağları da kurulmuştur. Daha sonra ki tyıllarda ise Selçuklu himayesine girmiştir. Katavan Savaşı sonrasında Selçuklun Devletinin yenilmesi ile Kara Hitaylar tarafından ele geçirilmiştir. Sadece Özkent de ufak bir devlet kısmı kalmıştır. Semerkant da bulunan Osman Han’ın kolunun ise Harezmşah Sultanı Alaaddin Muhammed ortadan kaldırarak. Son Karahanlı devletini de yok etmiş oldu.

Karahanlı Devleti’nin Ordu Yapısı

Karahanlı Devletinin ordu yapısı Selçuklu Devletine benzemekteydi. Ordu dört ana bölüme ayrılmıştır. Sırası ile saray muhafızlar, hanedan üyeleri ve valiler, hassa ordusu ve devlet bünyesinde bulunan devlet adamlarının kuvvet orduları, devlete bağlılık yemini eden Türk devlet kurumlarının kuvvet orduları yer almaktaydı.

Karahanlı Devletin de Kültür ve Medeniyet

Karahanlı Devleti, İslamiyet’i kabul etmesiyle beraber ilk İslami ve Türk eserlerini ortaya çıkardı.  Karahanlı Devletinin ilme olan hayranlığı ve alimlere göstermiş oldukları saygı ve onları koruma altına alması ile Maveraünnehir bölgesi büyük bir kültür ve medeniyet ortamı olmuştur. Doğu Karahanlı Devleti’nin olduğu yıllarda Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib tarafından yazılmıştır. İmam-ı Ebü’l- Fütuh Abdülgafur Tarih-i Kaşgar ismi ile Divanü Lügati’t- Türk ve birçok önemli eserlerini Türk tarihine kazandırmıştır. Dönemin oldukça büyük İslam dini hukukçuları Karahanlı Devleti döneminde yetişmiştir. Bu ünlü alim ve hukukçular arasında Ebu Zeyd Debbusi, Fahrü’l- İslam Pezdevi, Burhaneddin Megınani, Şemsü’l- Eimme Hulvani, Şemsü’l- Eimme Serahsi, Sadrüşşehid, Ömer Nesefi, Kaşani ve Siracüddin Uşi gibi önemli ve büyük insanlar yer almaktadır.

Ahmed Yesevi, göçebe Türk insanları arasında İslam dinini yaymada önemli bir rol olmuştur. Günümüzde dahi Bulgaristan, Rusya, İran ve Çin de yaşayan Türklerin, Türk ve Müslümanlığını korumalarında rol almıştır. Karahanlı Devletinin yerleşik şehir hayatına başlamaları ile mimarı ve şehircilik gelişmiştir. O dönmeler de birçok tarihi eser yapılmıştır. Bu eserler arasında Fergana, Buhara, Semerkand, Ürgenç, Merv ve Tirmiz yer almaktadır. Türkistan bölgesinde Karahanlı Devleti eserlerini kerpiç ve tuğla maddelerinden yapmıştır. Dönem de mescid ve külliyeler oldukça yaygın olarak yapışmıştır. Bu kerpiçten köşe kısımları payeli, şeritli yazılar, örgülü görünümüne sahip eserler yapmışlardır.

Karahanlı Devleti’nin Bayrağı ve Anlamı

Karahanlı Devleti bayrağı, sarı zemin rengindedir. Bayrağın üzerin de oka benzeyen dokuz adet kalın çizgiler vardır. Çizgilerin konumu ise sola ve sağa bölünmüştür. Solda üç tane, sağda ise altı tane vardır. Bayrak üzerinde bulunan oka benzeyen dokuz adet kalın çizgi Karahanlılara ait olan dokuz tane geleneği temsil etmektedir. Bu geleneklere göre dokuz sayısı, dokuz gezegen ile bağdaştırılıp kutsal görülmektedir. Aynı zamanda gökyüzü dokuz kat olarak kabul edilmiştir.