Karakoyunlular

Hangi oğuz boyundan oldukları henüz belirlenmemiş Karakoyunlular, Irak ve İran ülkelerinde iki aşıra kadar hakimiyetini sürdürmüş Moğol egemenliğine fiilen son vermiş. Bu bölgelerde yer alan Türkmen nüfuzunu artırmak ve korumak bunun yanında Azerbaycan’ın Türkleşmesinde önemli bir etken olan Karakoyunlular bazı boyların da etkisiyle kurulumunu tamamlamıştır. Baharlı oymağı ise ikinci büyük boy olarak bilinir ve ismini Hamedan’a yakın Bahar kalesinden almış bir oymaktır.

Karakoyunlular Yaşam Biçimi

Yaz mevsimini Van gölünün kenarında yer alan Erciş yöresinde geçiren Karakoyunlular XIV. Yüzyılın ilk yarısında Moğolların hâkimiyetinde olarak kış mevsimini de Musul bölgesinde yaşayarak geçirirler. İlhanlı devleti ile girişilen mücadeleler Karakoyunluların politik sahneye adım atmasına sebep olmuştur. Musul’un yönetim ve idaresinin Birdi Hocaya bırakılması Karakoyunluların ilk beyi olan Bayram Hoca isimli beyin Musul’u almasıyla mümkün olmuştur. Yaz mevsimini Muş ve Ahlat bölgesinde ya da Erzurum kısmında geçirmeye başlayan Bayram Hoca kış mevsimini de Moğollara ait Diyarbakır vekilleri gibi Musul yöresinde yaşamaktaydı.

Mahalli hanedanları kendi hâkimiyetine bağlayan Karakoyunlular hanı Bayram Hoca XIV. Yüzyılda merkezi Van Erciş bölgesi etrafında kuzeyde Erzurum şehrinden güney taraftaki Musul’a kadar uzanan doğu Anadolu bölgesinde bu beyliğin kuruluşunu tamamladı.  Mardin Artuklu’da hükümdar olan El melikül mansur ahmedi’yi yenen Bayram Hoca kalenin muhkam oluşuna güvenerek boyun eğmeyen bu kişiyi mağlup etmesini başarmıştır. Musulu ele geçirerek Bayram hocanın Birdi hoca isimli kardeşini esir alan Celayir hükümdarı sultan üveys bunu el melikür mansür isimli Artuklu hükümdarının desteğiyle yapabilmiştir. Sultan Üveys Tebriz’e doğru yola çıkmadan önce Muş ovasında yer alan Bayram hocayı mağlup etmiştir. Celayir topraklarının Muzafferiler’ in saldırılarına uğraması ve aynı zamanda da Sultan Üveys’in ölmesi üzerine kendisinin yerini alan oğlu Hüseyin zamanında gerçekleşmiştir.

Musul’u kardeşi Birdi hocanın idaresine bırakması dört aylık bir Musul kuşatmasının zaferle sonuçlanmasından sonra gerçekleşti.  778 senesinin ilkbaharında ayaklanmaya başlayan Celayirliler durumdan epey rahatsız oldular. Bayram Hoca’nın yeğeni olan Kara Mehmet isimli hanın savunduğu Erciş’i kuşatma altına alan Celayirliler Van gölü etrafındaki Bendimahi’yi hâkimiyeti altına almışlardır. Türemiş’in başa geçmesi Bayram Hoca’nın ölmesi üzerine yerine geçecek oğlunun bulunmaması sonucunda 1380 senesinde mümkün olmuştur.

Mehmet Bey’e büyük bir ün kazandıran ve adının her yerde duyulmasını sağlayan bir diğer büyük olay da en az 15 bin kişilik bir ordu ile üzerine doğru gelen Celayirli Şehzade Ali’yi 5000 kişiden oluşan ordusuyla ezerek yenmesidir. Kara Mehmet Bey’in Akkoyunluları yenilgiye uğratması Akkoyunlu beylerine yenik düşen Erzincan’ın hükümdarı Mutahharten’in yardım talep etmesi üzerine gerçekleşmiştir. Timur’un Anadolu’yu işgal etmek için fırsat aradığı dönemde Karakoyunlular tüm Anadolu bölgesini etkisi altına almışlardır.

Kara Mehmed Beyin fatih olarak Tebriz’e girişi Timur’un Karakoyunlular üzerin asker sevk edişinin başarısızlıkla sonuçlanması ve kara Mehmed beyin az sayıda bir orduyla Timur’a galip gelmesiyle mümkün olmuştur. Pir hasan isimli Timur’a karşı büyük zafer kazanan kumandanlarından biri olan kişinin isyanı üzerine yer aldığı savaşta hayatını kaybeden Kara Mehmed Bey devletin devamı için büyük çaba sarf etmiş biridir. Bayram Hoca’nın daha önce canına kıydığı Hüseyin Bey’in evladı olan Pir Hasan’ın isyan etme nedeni tam olarak bilinmiyordu. Kara Mehmet beyin oğulları arasında Mısır Hoca’nın etrafına toplanmış olan Mehmed Bey’e karşı kazandığı zaferden sonra Karakoyunlu beyliğinin başına geçmek isteyen Pir Hasan’ın karşısında durmuştur. Karakoyunluların başına geçen Kara Yusuf pir hasanla mücadele etmek için Mardin’de yer alan hükümdardan ve diğer komşulardan yardım talebinde bulunmuştur. Karakoyunlu beylerin arasındaki mücadelenin de sona ermesi Caber hâkimi döğer Salim Bey’in araya girmesiyle mümkün olmuştur. Tebriz’e doğru yola çıkan Kara Yusuf Celayir beyleri arasındaki anlaşmazlıklardan faydalanmak istemiştir.

Tümur kuzeye doğru yola çıkmadan önce Celayirli Sultan Ahmed’i kaçmaya mecbur bırakmış ve bunun sonucunda Bağdat’ın hâkimiyetini ele geçirmiştir. Birdi hocanın oğullarından olan Yar Ali ile Erbil Emiri Şeyh Ali’nin kıymetli hediyelerle beraber Timur’u ziyaret etmeleri onların mevkilerinde bulunmaya devam etmelerini sağlamıştır. Muş bölgesine geldikten sonra kumandanlarını Kara Yusuf’u yakalamakla görevlendiren Timur ordusunu Karakoyunlu oymakların üzerine göndermiş ve onların hayvanlarını yağmalamalarını emretmiştir. Avnik kalesini kuşatan Timur bunun öncesinde hiçbir sonuç almayı başaramamıştır.