Tolunoğulları Hanedanlığı

Tolunoğulları hanedanlığı, Ahmet b. Tolun tarafından mısır üzerinde kurulmuş güçlü bir türk devletidir.

Ahmet b. Tolun, çocukluğunu Türkler için ayrılmış olan ve Abbasîler tarafından yapılmış olan bir bölgede geçirmiş ve bilinen üzere iyi bir askeri ve dini eğitime tabi tutulmuştur.

Babasının ölümünden sonra da ileri gelen Türk beylerinden olan Bayık Bey tarafından evlat edinildiği bilinmektedir. Üvey babasının nüfuzu bir yana, Bizans’a karşı yapılan her akın ve savaşta daha genç yaşında göstermiş olduğu başarılar ile çokça dikkat çekmeyi başarmıştır.

Hanedanlıkta Kuruluş ve İlerleme Dönemi

Ahmet b. Tolun’un Mısır valiliğinden azledilme kararı, Tolunoğulları hanedanlığı için resmi olarak kuruluşun başlaması olarak kabul edilmektedir.

Abbasilerin azletme kararını uygulayabilme gücü olmadığı bilinmektedir. Ayrıca, Ahmet b. Tolunun da bu karara uymadığı bilinir. Karara uymaması durumu, kendisinin Abbasî siyasetinden ayrılmasında ve kendi yönetim politikasını uygulamaya başlamasında etkili olmuştur.

Dolayısıyla kendisine ait bir iktidar ile siyasi iradesini ortaya koyan Ahmet b. Tolun, zaten epeydir devam ettirmekte olduğu devlet başkanlığına hukukî bir zemin de kazandırmış olmuştur.

Hâkim olduğu bölgede, hakimiyetini göstermek amacı ile bir dönem daha Bağdat’a vergi ödediği bilinmekle birlikte, Ahmet b. Tolunun geride güçlü ve bağımsız bir Tolunoğulları hanedanlığı bıraktığı bilinmektedir. Tolunoğulları devleti tarihte İslam çatısı altında kurulmuş olan bilinen ilk türk devletidir.

Tolunoğulları Devletinde Gelişme ve Güçlenme Dönemi

Ahmet b. Tolunun ölmesinin ardından geride güçlü, zengin ve siyasi olarak gelecek vadeden bir devlet olan Tolunoğulları hanedanlığı kalmıştır. Devletin bağımsızlığı ise, kurucu olan Ahmet b. Tolun tarafından bırakılan miras olarak nitelendirilmektedir.

Yerine, kendisine isyan edebileceği endişesiyle ağabeyi Abbas’ı öldürtmekten çekinmeyen ve hırslı bir idareci olan genç oğlu Humâreveyh geçmiştir. Yeni hükümdarın oldukça genç olması Abbasîler tarafından fırsat olarak görülmüş olmakla birlikte, yaptıkları akınların başarısız olduğu da bilinmektedir.

Abbasi ordusu kumandanlarından bir kişinin, yeni tolunoğlu devleti hükümdarının safına geçtiği bilinmektedir. Bu durum, tolunoğlu beyliğine büyük bir zafer kazandırmış olmakla birlikte, Abbasîleri ciddi bir yenilgiye ve şaşkınlığa uğratmıştır. Bu durum karşısında devlet, kendisinin dahi beklemediği büyüklükte bir zafer kazanıldığının bilincine varmıştır.

Tolunoğulları Hanedanlığı ve Bizans İlişkileri

Tolunoğulları devletinin Humâreveyh ile birlikte elde ettiği olağanüstü başarı, hiç beklenen bir şey olmamakla birlikte, Ahmet b. Tolun tarafından kurulmuş olan bu Türk devleti, böylece İslâm dünyasının en güçlü siyasi yapısı haline gelmiştir.

Halife ile yapılan anlaşmada saptanan yeni şartlar doğrultusunda Bizanslılarla savaşma vazifesini de önlerine sürmüştür. Buna bağlı olarak 893 yılında başlayan Bizans ile savaşlar devam etmiş ve Tolunoğulları hanedanlığı mensubu olan orduların Bizans ile savaşları devam etmiştir. Bu durum, devletin tescillenmesinde oldukça önemli bir rol oynamıştır.

896 yılında Bizanslılarla yaptıkları anlaşma ile sınır boylarında sürdürdükleri mücadeleyi sona erdirmişlerdir. Tolunoğulları, yapılan bu anlaşma sayesinde bölgesel bir güç olduklarını da resmi olarak kanıtlamışlardır.

Tolunoğulları Hanedanlığı ve Temelini Oluşturduğu Diğer Devletler

Tolunoğulları hanedanlığı bilinen ilk türk İslam medeniyeti olmakla birlikte, İslam çatısı altında kurulmuş olan ilk devlet olma özelliğini taşımaktadır.

Zamanının en güçlü İslam devleti olması ve diğer İslami kavimleri kendi çatısı altında toplaması sebebi ile ilk olmuş olmakla birlikte memluk ve ıhşidiler gibi türk devletlerinin temelini oluşturmuşlardır.

Devletin ilerleyen dönemlerde Abbasîlere bağlı olarak hareket eden bir türk komutan tarafından yıkıldığı bilinmektedir. Uzun yıllar boyu Abbasîlerle yaptıkları savaşlar sonucunda, devletin yıkılmasını yine bir Abbasî komutanının sağladığı bilinmektedir.